Zo gingen we op de redactie te werk op die dramatische dag 20 jaar geleden.

Journalist Lucien Baard krijgt kippenvel als hij door de krant van zondag 14 mei 2000 bladert. Het is een extra editie van De Twentsche Courant Tubantia met de kop ‘Verbijstering’ en daaronder ‘Twintig doden, ruim 300 gewonden’.

Weer lager de foto van een ontredderde Hindoestaanse familie op de vlucht, gemaakt door fotograaf Reinier van Willigen, die bleef fotograferen terwijl zijn arm was gebroken en bloed uit zijn hand gutste. En onder de vouw (het midden van de krant) de indringende blik van verslaggever Guus Ferrée, met bloed op het voorhoofd. ‘Te erg om waar te zijn’, is de titel van zijn ooggetuigenverslag. ‘Brokstukken vallen op mijn hoofd en mijn rug, ik zie een paar mensen met bebloed hoofd vallen, in een paar seconden is de hemel verduisterd. Jezus, wat nu’, schrijft hij.

Het is nog een grote krant, een broadsheet, waar het huidige tabloid twee keer inpast. Een deel van de foto’s is in zwart-wit. Op pagina 7 staat een kadertje met de namen van de medewerkers die de extra uitgave tot stand brachten. Lucien Baard is één van de 35. De vuurwerkramp is sindsdien nooit meer uit de krant verdwenen en geleidelijke aan werd Baard degene die het dossier onder zijn hoede kreeg.

Als een nieuwe klokkenluider na jaren onderzoek een vuistdik rapport publiceert en achttien jaar na dato aandringt op een parlementaire enquête, dan belandt dat bij hem op het bureau en dan neemt hij het door. Zoals hij elke tip over een complot nog altijd serieus neemt en ook elke vraag: ‘Is daar eigenlijk wel goed naar gekeken’. „Het eerste vlammetje is nog altijd niet gedoofd”, zegt Baard. „Je weet nooit of de inhoud niet tóch van belang is. De lezers mogen van ons verwachten dat we scherp blijven.”

Lucien Baard had geen weekenddienst. Het was mooi weer, hij was thuis, de kinderen speelden buiten toen hij de dreun hoorde die klonk als het opblazen van een fabriekspijp met dynamiet. De kinderen schrokken, de buurt vroeg zich af wat het geweest kon zijn, toen de tweede knal kwam. Baard hing zijn tas met notitieblokje en pen om de nek en sprong op de fiets. „Ik dacht: collega’s kunnen vast hulp gebruiken en op de fiets kan ik makkelijker overal komen.”

Fietsend in de richting van de rookwolk drong de ernst van de situatie tot hem door: mensen in paniek, overal puin op de straten, dakpannen, glas. „Er was al wel politie die mensen gebaarde terug te gaan, maar er was nog niets afgezet. Met de fiets kon ik ook niet meer verder, omdat ik die lek zou rijden. Ik zette hem ergens neer en liep het rampgebied in. Ik had later geen idee meer waar hij stond.”

In het inferno kwam Baard collega’s tegen die net als hij uit zichzelf aan het werk waren gegaan. Hij meent zich te herinneren dat hij als eerste Harry Gerritsma ontmoette die al informatie had over het ontplofte vuurwerkbedrijf. Baard leende van iemand een mobiele telefoon om naar de Getfertsingel te bellen waar Tubantia was gehuisvest.

Hij had wat houvast nodig. Wie moest wat doen? Maar er was geen verbinding. Later lukte dat wel. Hij belde ook naar huis om tegen zijn vrouw Connie te zeggen dat ze de kinderen binnen moest houden want de Grolsch zou kunnen ontploffen. Hij hoorde dat zij als verbandmeester zo snel mogelijk naar het ziekenhuis moest. Het was nog voordat iedereen elkaar via social media informeerde. Op de redactie waren maar een paar mobieltjes aanwezig.

Dijkstra: „Een scenario voor het verslaan van een ramp als deze? Nee, dat hadden we niet. De laatste grote ramp in Enschede was de stadsbrand van 1862 geweest, dus waarom ook? Ik zat die zaterdagmiddag thuis nog wat uit te rusten van de sessie op de hei. Er kwam een collega op bezoek, die zei: ‘Ik moet even bellen, ik zie een rookpluim, maar weet niet goed of het uit Hengelo of Enschede komt’.

Hij had het nog niet gezegd of verslaggever Gerben Kuitert belde me: ‘Je moet onmiddellijk twintig verslaggevers en tien fotografen naar Roombeek sturen’. Daarmee begon het organiseren van de redactie. Chef-nieuwsdienst Jan Bengevoord was al op weg naar Enschede om daar zijn team aan te sturen. Een collega in het rampgebied was zoek, leefde hij nog? De professionele modus en de emoties knokten op dat moment om voorrang. Er woonden collega’s in of bij het rampgebied. Mijn moeder belde, ze woonde op Twekkelerveld: deuren en ramen vlogen bij haar uit de sponningen. Of ik wist wat er was gebeurd. Even niet, mam.”

_{(Lees verder onder de foto)}

In het ‘bijna-oorlogsgebied’ zei een brandweerman tegen verslaggever Lucien Baard: „Ik weet niet wat je gaat doen, maar wij gaan niet verder. Er zijn doden gevallen, daar ligt iemand.” Baard vroeg zich af of het nuttig was om verder richting vuurzee te gaan, maar bedacht dat hij vooral mensen moest spreken over wat er was gebeurd, over slachtoffers. Hij werkte als ‘in een flow’, maar had het idee dat hij het toch gestructureerd deed. „Ik hield me voor dat ik vooral ooggetuigen moest vinden en wilde opschrijven wat er precies was gebeurd.”

De meesten die hij op straat aansprak begonnen te vertellen zodra hij zich kenbaar maakte als journalist van Tubantia. Hij noteerde hun uitspraken en hun namen, zodat hij ze later kon terugvinden. „Ze zagen ons niet als sensatiezoekers, denk ik, maar begrepen dat dit moest worden vastgelegd en uitgezocht. Natuurlijk, sommigen wilden absoluut niet praten. Die waren bijvoorbeeld op zoek naar familie. Dan liep ik wel een stukje mee en vroeg waar ze iemand waren kwijtgeraakt. Ik voelde empathie, ik wilde ze niet alleen maar uithoren, maar ik moest wel mijn werk doen. Het gegeven dat mensen elkaar kwijtraakten, dat werd een onderwerp op zich. Drie mensen zijn nooit teruggevonden”, vertelt Baard.

Alle verslaggevers werden op een gegeven moment verwacht op de redactie. Collega’s keken elkaar ontzet aan. Wat was onze stad overkomen? Waar was Guus Ferrée? Welke informatie hadden we? Wie ging er weer het gebied in en met welke vragen? Baard en zijn collega’s schreven de informatie die ze in de eerste ronde hadden verzameld zo snel mogelijk uit. Baard maakte een afgerond artikel van iemand die op zoek was naar familie en leverde diverse losse stukjes aan die met bijdragen van anderen tot verhalen aan elkaar werden geplakt.

Toen Lucien Baard weer naar het rampgebied ging om meer informatie te verzamelen over het blussen, over de zoektocht naar mensen die mogelijk nog leven in hun huizen waren en over de evacuatie van het gebied, merkte hij dat er inmiddels afzettingen waren op de singel. Een politieman die hij goed kende keek even de andere kant op zodat hij zijn journalistieke werk kon voortzetten.

In het begin moest hij opletten dat hij niet werd weggestuurd, maar hoe dichter hij bij de kern van de ramp kwam hoe meer mensen dachten dat hij er gewoon bij hoorde. Hij liep gewoon achter de brandweer aan. Hij vroeg een brandweerman of ze huizen in moesten om mensen te zoeken, maar hij kreeg te horen dat het te fel brandde. Via een mobiel van de redactie hield hij de Getfertsingel op de hoogte. De chef-nieuwsdienst vroeg hem of hij meer wist over het aantal slachtoffers. Op dat moment werd nog gesproken van drie.

Het was donker toen hij weer terugkwam op de redactie. Een uur of elf moet het zijn geweest. Hij rondde een verhaal af over de brandweermannen in het gebied en voegde informatie toe aan stukken van collega’s. Hij herinnert zich niet wat de deadline voor de artikelen was, maar het hoofdartikel zelf geeft het antwoord. ‘Om half vijf vanmorgen waren zes lichamen geborgen’, staat er.

_{(Lees verder onder de foto)}

Ger Dijkstra: „Waar vanwege het ontbreken van een noodplan niemand aan had gedacht was, dat er in de nacht van zaterdag op zondag een update kwam van onze redactionele systemen. We kwamen er achter, omdat we geen pagina’s meer konden doorsturen naar de drukkerij. Daar stonden we dan, te midden van vakbroeders uit binnen- en buitenland, die in de late avond allemaal naar onze redactie kwamen omdat ze ter plekke toch geen informatie meer konden verzamelen. Een ‘shot’ van de eerste extra editie die van de persen rolde vonden ze dan wel lekker. Een opgeroepen IT-specialist kwam snel naar de redactie. Hij kon de update stoppen, maar had geen idee wat dat deed met de systemen. We namen de gok en die pakte goed uit. We konden de extra editie drukken.”

Als Lucien Baard de volgende dag de krant in handen heeft is dat niet thuis, maar op de redactie, want er moest worden gewerkt aan de krant van maandag die opnieuw over de vuurwerkramp ging. „We hadden het gevoel dat de krant van zondag raak was”, zegt Baard. „Dit was wat mensen van ons mogen verwachten. Maar ook realiseerden we ons: nu begint het pas en het wordt een lang traject waarin we moeten blijven zoeken naar wat er is gebeurd. In feite is dat tot op de dag van vandaag nog zo.”

Dijkstra: „We moesten foto’s selecteren voor die extra editie. Gruwelijke beelden kregen we onder ogen, maar die foto’s namen we niet. We wilden indringende foto’s, geen lijken. Het is het eeuwige dilemma op de redactie: wat laat je zien. Een fotograaf die toevallig in Enschede was voor een feestje maakte een foto van een dodelijk slachtoffer midden op straat, met drie brandweerlieden op de achtergrond. Het was wellicht de nieuwsfoto van het moment, maar we namen hem niet. Het slachtoffer was een bekende Enschedese jongen, dat kwam te dichtbij. Bram Budel won er in 2000 de Zilveren Camera mee, maar ik vind het negentien jaar na dato nog steeds een wijs besluit dat we juist die foto niet in onze krant lieten zien. Wij staan dichtbij onze lezers.”

„We kunnen het ons ook niet meer voorstellen, maar het was een andere tijd. In 2000 stond het internet nog in de kinderschoenen”, zegt Dijkstra. „Anno nu zou de foto allang viraal zijn gegaan. Maar toen was er eigenlijk alleen de krant, radio en tv. Toen ’s avond de balans op de redactie werd opgemaakt, de foto’s werden bekeken, de chef-nieuwsdienst de productie van zijn team presenteerde, maakten we nog een keuze: we legden het accent op de ramp zelf, op wat de mensen in Roombeek was overkomen. De schuldvraag stelden we later wel aan de orde. Ook daarin weken we af van andere media. Onze rol als regionale krant was nog nooit zo duidelijk.”

De ramp greep ook de verslaggever aan. Baard vertelt hoe het beeld van een omgevallen driewieler op straat hem enorm emotioneerde, terwijl hij kort daarvoor minder heftig reageerde op een levenloos lichaam. De verslaglegging van de stille tocht voor de slachtoffers liet hij aan zich voorbijgaan, omdat hij voelde dat het te veel werd. Bij een tv-programma een jaar later stonden de tranen weer in zijn ogen.

Lucien Baard wordt uiteindelijk degene die de vuurwerkramp tot op de dag van vandaag is blijven volgen. Soms voelt het als een belasting, zo omvangrijk is het dossier. „Maar je wilt het ook niet meer loslaten”, zegt hij. „Het is een onderdeel van onze geschiedenis geworden en dat verplicht je de zaak niet te laten lopen. Onderzoek naar grote dingen is mooi en dankbaar werk. Je bent journalist geworden om je ergens in vast te bijten. Elk detail te kennen is de taak van de regionale krant.”

„Daardoor ontdekte ik bijvoorbeeld veel later dat er geen 22 maar 23 slachtoffers waren. Sommigen verwijten ons dat we steken hebben laten vallen, maar we hebben alle theorieën onderzocht zonder partij te kiezen. We hebben naar eer en geweten gezocht naar feiten en antwoorden. Ik denk dat het begin, dat eerste vlammetje, áls dat er al was, alleen duidelijk wordt als iemand op zijn sterfbed spijt krijgt en praat. Maar het kan evengoed kortsluiting zijn geweest.”

Tien jaar later ging Lucien Baard met fotograaf Reinier van Willigen en het Hindoestaanse gezin terug naar waar de foto was gemaakt die op de voorpagina stond, om hen opnieuw in beeld te brengen en hen te laten vertellen hoe het ging. Weer acht jaar later schreef hij over een onderzoek naar hoe mensen die de ramp meemaakten het hebben gedaan in vergelijking met anderen. Hun veerkracht bleekt groot, er was geen wetenschappelijk meetbaar verschil. De journalist beschreef ook deze kant van de ramp.

Lees alle verhalen over 175 jaar Twentse krant in ons dossier