Almelose adviseur boekt Europese overwinning: zienswijze mag geen voorwaarde zijn voor toegang tot bestuursrechter

Blij zegt Middelkamp te zijn met de uitspraak van de Luxemburgse rechters. „Maar dit is ook een klap in het gezicht voor heel veel Nederlanders van wie hun zaak de afgelopen vijftien jaar niet serieus in behandeling is genomen”, aldus de milieuadviseur.

Het was Marcel Middelkamp die bijna drie jaar geleden een op voorhand kansloze milieuzaak in het Limburgse Echt-Susteren oppakte. Belangenorganisatie Stichting Varkens in Nood stapte naar de rechter om de bouw van een grote varkensstal aan te vechten, maar had tijdens de inspraakprocedure van de milieuvergunning bij de gemeente geen zienswijze ingediend. 

Dat het doen van inspraak als voorwaarde werd gesteld om een vergunning of bestemmingsplan bij de rechter aan te vechten, werd altijd als een gegeven beschouwd. De bekendmaking in de Huis-Aan-Huis gemist? Dan kon je een beroepszaak wel vergeten. Middelkamp verwachtte een zware zaak in Limburg toen hij uit interesse het Verdrag van Aarhus begon te lezen. In dat verdrag uit 2005 hebben EU-lidstaten afspraken met elkaar gemaakt over milieuzaken. „Ik ontdekte een regel, die in feite niet toestaat dat de toegang tot de rechter wordt ontzegd als er geen zienswijze is ingediend.”

De regel uit het Aarhusverdrag strookt niet met het Nederlandse bestuursrecht. De Rechtbank Limburg bleek vatbaar voor de argumenten van Middelkamp in de zaak van de varkensstal en vroeg het Europese Hof van Justitie om uitleg. Op 14 januari heeft het Hof officieel uitspraak gedaan. Deze krant heeft bij de faculteit Rechtsgeleerdheid van de Universiteit van Groningen om duiding gevraagd. Het arrest wordt daar zo gelezen dat belanghebbenden die geen zienswijze hebben ingediend, vanaf nu alsnog tegen een vergunning of  bestemmingsplan in beroep kunnen gaan. 

Er treden wel nieuwe onzekerheden op. In Nederland mag iedereen (ook een in China wonende Chinees) een zienswijze tegen milieuvergunningen indienen, maar vangt hij bij de rechter als niet-belanghebbende buiten de boot. De uitspraak van Het Hof lijkt erop aan te sturen dat wie wel een zienswijze heeft ingediend, óók toegang tot de rechter zou moeten hebben. Aan de andere kant lijkt de voorwaarde van inspraak vooraf nog wel te gelden voor beleidsplannen met veel grotere reikwijdte, zoals de Regionale Energie Strategieën.  

Uiteindelijk is het aan de Nederlandse rechtspraak hoe het verder gaat. Het is wachten tot de Raad van State, de hoogste bestuursrechter, uitspraken doet over zaken die het arrest van Het Hof raken. „Met het arrest heeft het Hof van Justitie een nieuwe uitleg gegeven die zal gaan gelden in milieuzaken”, zegt een woordvoerster van de Raad van State. „Die zal vanaf nu worden toegepast door de Afdeling bestuursrechtspraak in uitspraken in milieuzaken die zij nog gaat doen.” 

Overigens is in oktober met oog op het aanstaande arrest bij het Europees Hof een milieuzaak van een inwoner van Heiloo inhoudelijk behandeld, ondanks dat hij geen zienswijze had ingediend tegen een bestemmingsplan. Reeds gedane uitspraken in milieuzaken zijn onherroepelijk, zegt de Raad van State. „Die uitspraken staan dus in principe vast.”  Middelkamp betwijfelt die lezing. Hij zal naar eigen zeggen een herzieningsprocedure starten in zaken waarin zijn cliënten niet inhoudelijk zijn gehoord vanwege het ontbreken van een zienswijze.

Onder verschillende advocatenkantoren is al maanden gesproken over de mogelijke gevolgen die een uitspraak van het Hof van Justitie kan hebben. Het Amsterdamse kantoor Stibbe schrijft op haar website dat het belangrijk is ‘dat de wetgever zo snel mogelijk in actie komt. Om te beginnen door voor Aarhus-zaken de wet aan te passen langs de door het Hof van Justitie gedicteerde lijnen.’ Deze krant heeft het Ministerie van Justitie en Veiligheid gevraagd of het betreffende wetsartikel, 6:13 in de Algmene Wet Bestuursrecht, wordt aangepast. Er is nog geen antwoord ontvangen.

Marcel Middelkamp is opgelucht, maar ook boos. „De Raad van State heeft eerder al geoordeeld over het Verdrag van Aarhus met betrekking tot inspraak”, zegt hij. Dat heeft destijds niet geleid tot een aanpassing. „Ik kijk met grote argusogen naar de Raad van State. Ze zijn niet kritisch genoeg geweest. Er is de afgelopen jaren niemand geweest die de wet heeft gewantrouwd. Ik heb het geluk gehad dat een rechter in Limburg het aandurfde om wel vragen te stellen aan het Hof van Justitie.”