'Ik mis zijn warmte en liefkozingen'

Voor het eerst in zeven jaar sliep Anneke Scheeres (73) weer een paar nachtjes naast haar man Michel Lachmann (82). Ze deed geen oog dicht, omdat hij zo benauwd was en ze de hele tijd op zijn ademhaling lette. Toch vond ze het fijn om hem weer te voelen en te ruiken. ,,Ik mis zijn warmte en liefkozingen. Al is het maar een streling over mijn wang of rug.''

Anneke woont thuis, Michel in verpleeghuis Oudshoorn in Alphen aan den Rijn, vanwege twee tia's en een infectie in de hersenen. ,,We missen elkaar verschrikkelijk. Ik heb al achttien jaar niet meer de bruisende en vitale man die ik ooit had.''

Sinds Michel in Oudshoorn woont, leven ze gescheiden van bed. Tot het verpleeghuis vorig jaar het 'duobed' introduceerde, zodat bewoners een nachtje naast hun thuiswonende partner kunnen slapen.

Anneke en Michel hebben er drie keer gebruik van gemaakt. ,,Seks lukt niet meer. We kunnen wel elkaars hand vasthouden. Dat is heel mooi en tegelijk pijnlijk en confronterend, omdat het zo'n verschil is met vroeger. Hij is heel stil geworden. Ik zie wel aan zijn glimlach en ogen dat hij het fijn vindt als ik naast hem slaap.''

De belangstelling voor de twee duobedden is wisselend, zegt manager Marianne Wijtman van Oudshoorn. ,,We hebben veel belangstelling vanuit het hospice, van mensen die in de terminale fase nog graag naast hun partner willen liggen. Ik zie het duobed los van seksualiteit. Het gaat vaak om een hand vasthouden, het gevoel, de aanraking.''

Toon van Gils (73) vindt het een 'prachtige uitvinding'. Hij kon daardoor bij zijn vrouw Annie (82) slapen, ter gelegenheid van hun 50-jarig huwelijk. ,,Ze zei gelijk: dat moeten we vaker doen!'' vertelt hij. ,,Ik bezoek mijn vrouw elke middag. Als zij gaat eten, ga ik naar huis. Het is moeilijk om haar achter te laten. Ik kom weer in een leeg huis met een leeg bed, dat maar aan één kant is opgemaakt. Het is prettig om weer eens een nacht bij elkaar te zijn. Natuurlijk mis ik het knuffelen. We zijn normale mensen, die daar ook behoefte aan hebben.''

Instellingen in het hele land hebben belangstelling voor de duobedden, maar het is Wijtman niet gelukt om het in productie te brengen. ,,Je moet voldoen aan allerlei regeltjes en Europese normen. Ik hoor schrijnende verhalen. Een vrouw met een ernstig demente partner belde ons op. Ze sliep op een luchtmatras naast haar man en vroeg hoe ze aan een duobed kon komen.''

De laatste jaren is er meer aandacht voor de behoefte aan seks en intimiteit onder ouderen, zieken en gehandicapten. Zo ontwierp student Glenn da Silva een paar jaar geleden de Love Assist: een speciale rollator en loopkruk die ook gebruikt kunnen worden als sekshulpmiddel. De loopkruk wordt aangepast tot een beensteun en de rollator heeft een bewegend zitvlak.

Ook het inhuren van een sekswerker voor bewoners wordt in zorginstellingen meer geaccepteerd. Dat merkt Tika Stardust, die al bijna 13 jaar actief is als seksueel dienstverlener voor mensen met een handicap. ,,Instellingen kijken nu anders tegen mij aan dan jaren geleden. Toen moest alles stiekem.''

Nu worden voor sommige cliënten ook structureel afspraken met haar gepland. ,,Het gaat niet altijd om seks'', zegt ze. ,,De lichamelijke nabijheid kan al veel rust geven. Alleen de privacy is nog lastig. De deuren in verpleeghuizen kunnen niet op slot. Instellingen doen hun best om er meer open over te zijn, maar ik heb meegemaakt dat niet iedereen wist dat ik er was en dat er opeens een schoonmaker binnenkwam.''

Hoewel het minder een taboe is, valt er volgens Tika Stardust nog een wereld te winnen. ,,Ik word vooral gevraagd als sprake is van ongewenste intimiteiten en ongepaste opmerkingen naar medewerkers. Maar ook bewoners die niet lastig zijn, hebben behoefte aan intimiteit. Daar mag meer aandacht voor zijn.''

Ingrid van Kempen, GZ-psyschologe en seksuologe bij BrabantZorg, beaamt dat. ,,Je kunt afspraken maken over de behoefte aan privacy, tweepersoonsbedden of pornomateriaal, maar je hebt niks aan die faciliteiten als je het gesprek met cliënten niet aangaat. Ouderen leggen dat niet zelf op tafel. Dat hebben ze nooit geleerd.''

Het is volgens Van Kempen belangrijk dat zorgmedewerkers en artsen de wensen en behoeftes bespreken, zodra iemand in de instelling komt wonen. ,,Vaak worden signalen pas opgepakt als seksueel getinte opmerkingen naar die leuke verzorgende worden gemaakt. Dan wordt het gezien als grensoverschrijdend gedrag en is het te laat.''

Uit onderzoek van beroepsvereniging V&VN blijkt dat verpleegkundigen en verzorgenden vaak worstelen met de seksuele behoeftes van cliënten. Ze krijgen vaak signalen, maar de meesten mijden het onderwerp.

Ruim de helft van de 55-plussers vindt seks belangrijk. Mannen (74 procent) wel veel vaker dan vrouwen (38 procent). Op latere leeftijd wordt 'dicht bij elkaar zijn' belangrijker dan 'seksuele opwinding'. Dat geldt voor een kwart van de mannen en ruim een op de drie vrouwen. ,,We moeten af van het beeld dat ouderen niet meer aan seks doen'', zegt Van Kempen. ,,Ik spreek veel cliënten die ermee worstelen. Zij hebben geen privacy om te masturberen, het katheter zit in de weg, ze hebben behoefte aan een sekswerker of ze weten niet wat de invloed van medicijnen is. Het is verkeerd om te denken dat het ouderen alleen om intimiteit gaat. Mensen zijn tot op hoge leeftijd seksueel actief, als echtpaar en solo. Die behoefte is onderdeel van het leven.''