Neerslagbom zal in de toekomst vaker vallen, eenvoudige maatregelen zijn er niet

Even terug naar juli 2021. Plotselinge zware regenval in het zuiden van Limburg, de Belgische Ardennen en de Duitse Eifel leidde tot enorme toevoer van water in beken en rivieren. In de Ardennen viel op sommige plekken maar liefst 250 millimeter in twee dagen, maar ook in de buurt van de Caumerbeek in Heerlen was het goed raak met 175 millimeter. Om een idee te geven: dat is net zoveel regen als er normaal in twee á drie maanden valt.

De neerslag leidde tot zware overstromingen, die in Duitsland en België aan enkele honderden mensen het leven kostten en alleen al in Nederland minimaal 440 miljoen euro aan schade opleverden. Dat er in ons land geen slachtoffers vielen, is meer geluk dan wijsheid, concludeert ook Deltares, het Delftse onderzoeksbureau dat de afgelopen anderhalf jaar onderzoek deed naar de overstromingen.

,,Gezien de omstandigheden had dat zeker gekund”, zei onderzoeker Nathalie Asselman donderdag bij de presentatie van het rapport. In Valkenburg, de zwaarst getroffen plek, was de situatie in de buurt van de Geul op een gegeven moment bijvoorbeeld uiterst penibel, blijkt uit een gedetailleerde reconstructie die Deltares maakte. Ook op andere plekken in het heuvelland werden mensen getroffen door plots snel stijgend water.

De eerste vraag die de onderzoekers in opdracht van de provincie en het waterschap in Limburg hebben gepoogd te beantwoorden, is hoe uniek deze gebeurtenissen nu precies waren. Het KNMI becijferde dat een regenval als deze nu eens in de vijfhonderd jaar kan voorkomen. Maar, belangrijke nuancering: door klimaatverandering gaat dat deze eeuw richting eens in de honderd jaar. Het Belgische meteorologische instituut, het KMI, denkt zelfs dat dat dat waarschijnlijkheidsniveau al bereikt is.

Kortom: de kans dat de Limburgers nog eens met een dergelijke natuurramp te maken krijgen, neemt toe. Dat maakt de andere vraag die Deltares in zijn rapport beantwoordt - welke maatregelen mogelijk zijn om te voorkomen dat een dergelijke stortvloed opnieuw zoveel schade aanricht - extra relevant.

De conclusies zijn echter weinig geruststellend. ,,Het beeld dat overheerst is dat het heel moeilijk zal zijn om het overstromingsgevaar in het gehele stroomgebied significant te verminderen”, schrijft Deltares. ,,De maatregelen die daarvoor nodig zijn in het watersysteem zijn vaak te groot, te duur of te ingrijpend.”

Een voorbeeld: om te voorkomen dat het oude centrum van Valkenburg weer onder water komt te staan, zou in het centrum een muur van drieënhalve meter hoog gebouwd moeten worden. Een andere optie - het vergroten van de capaciteit van de Geul, de beek die door het stadje stroomt - zou er toe leiden dat een onbekend aantal huizen gesloopt moet worden. Beide zijn geen aantrekkelijke opties voor Valkenburg, dat de toeristische trekpleister van het heuvelgebied is - nog los van de vraag hoeveel het allemaal zal gaan kosten.

De onderzoekers stellen in hun onderzoek dat er wel wat maatregelen mogelijk zijn. Die helpen dan in elk geval om de effecten van nieuwe stortregens wat te dempen. Zo kan het landschap zodanig aangepast worden dat er meer water in de bodem wordt opgenomen, en kan er meer opslag gecreëerd worden om water te bergen.

Het helpt echter allemaal maar in beperkte mate, stelt Asselman. ,,De eerste optie kan de waterstand in theorie met 5 tot 20 centimeter verlagen, maar in Valkenburg stond 120 centimeter. En meer bergingsmogelijkheden zorgen misschien voor een extra capaciteit van 1 miljoen kubieke meter, maar om Valkenburg droog te houden was tien miljoen kubieke meter nodig geweest.”

De les: het Limburgse heuvelland zal moeten leren leven met de mogelijkheid van hoogwater. Dat heeft invloed op de manier waarop huizen gebouwd worden - die kunnen beter niet meer op plekken staan waar veel overstromingsgevaar is. Ook moeten bewoners van het gebied beter worden voorgelicht wanneer gevaar dreigt. Asselman: ,,Nu kregen ze te horen dat er gevaar was, maar wisten ze niet goed wat ze moesten doen. Alleen roepen dat het code oranje is, dat zegt mensen te weinig. Moet je zandzakken klaarleggen? Moet je je huis uit? Bewoners moeten echt weten wat een bepaalde situatie voor hen betekent.”

De uitkomsten van het onderzoek worden door de provincie en het waterschap in Limburg gebruikt voor het programma Waterveiligheid en Ruimte Limburg. Dat heeft als doel om inwoners van Limburg beter te beschermen en voor te bereiden op de gevolgen van extreem weer.

Bekijk onze nieuwsvideo’s in onderstaande playlist: