Brussel versoepelt schuldregels, gooit monsterboetes overboord: ‘Gebruikten we liever toch niet’

De Europese erfenis van oud-premiers Ruud Lubbers, Wim Kok en andere leiders uit hun tijd, die in de jaren 90 de ‘in steen gehouwen’ bestaande tekortregels overeenkwamen, wordt daarmee de nek omgedraaid. Brussel vindt bij nader inzien de bestaande regels – lidstaten moeten schuld en begrotingstekort beperken tot respectievelijk 60 en 3 procent, en verder geen gezeur – te rigide.

Niet alleen bracht kampioen rood staan Griekenland daarmee een aantal jaren geleden de hele eurozone op de rand van de afgrond, latere crises als de coronapandemie en nu de combinatie van een inflatietsunami en peperdure energie maken duidelijk dat feitelijk alle lidstaten in de praktijk in hun financiële beleid meer flexibiliteit nodig hebben. Die krijgen ze nu. De voor iedereen gelijke aanpak verdwijnt, in de nieuwe opzet maken lidstaten hun eigen schuldafbouwprogramma en bepalen ze, binnen grenzen, hun eigen tempo.

Hun plan moet vervolgens wel het goedkeuringsstempel van de Commissie en de andere lidstaten krijgen. Anders gezegd: van nature zuinige politici als Rutte of zijn opvolger kunnen in Brussel al te slappe schuldafbouwplannen uit Athene, Rome of een andere Zuid-Europese hoofdstad altijd nog wegstemmen.

Tweede rode draad: wie minder snel zijn schuld wil afbouwen, moet het vrijkomende geld wel goed besteden, aan broodnodige economische hervormingen of duurzame groei. Hoewel er nog honderden miljarden op de plank liggen, zullen lidstaten die extra ruimte hard nodig hebben om belangrijke toekomstgerichte investeringen als de versnelde overgang op schone energie of de digitalisering van hun economie te financieren, aldus vice-Commissievoorzitter Valdis Dombrovskis vanmiddag.

Volgens hem en zijn Italiaanse collega van Economische Zaken Paolo Gentiloni is het nieuwe systeem eenvoudiger en effectiever en geeft het lidstaten meer ’eigenaarschap’. Desondanks is het volkomen in de geest van ‘Maastricht’, aldus Gentiloni, doelend op de top in Limburg begin jaren 90 waar de eerste euro-afspraken vorm kregen. ,,Toen al zei men dat stabiliteit en groei alleen maar hand in hand kunnen gaan. Die geest is er de afgelopen jaren niet altijd geweest, met grote risico’s voor fragmentatie van onze interne markt. We mikken nu op een combinatie van strategische investeringen en een meer realistische benadering van schuldbeheersing.”

Beide Commissarissen onderstreepten in hun presentatie dat niet alle remmen losgaan. Landen met een hoge (in de stukken niet gedefinieerd, maar volgens ingewijden boven 90 procent van het BNP) en matige schuld (tussen 60 en 90 procent) moeten binnen een bepaalde termijn wel degelijk laten zien dat ze qua schuldafbouw op de goede weg zitten: de ‘hogeschuldlanden’ binnen vier, de landen met een gematigde schuld binnen zeven jaar. De oude schuldquote van 60 procent is in de Commissievoorstellen niet langer met zoveel woorden het einddoel, ‘maar als de schuld van jaar tot jaar lager wordt, kom je daar uiteindelijk toch uit’, aldus een ingewijde.

,,Het is een andere, meer op elk land toegesneden manier om hetzelfde doel te bereiken”, aldus Gentiloni. Hij en de rest van de Commissie hebben ook hoge verwachtingen van het nieuwe sanctiebeleid. De monsterboetes uit het bestaande groeipact hebben niet gewerkt, al was het maar omdat er ondanks zeker tachtig soms zeer forse inbreuken nooit één is uitgedeeld. ,,Het is een atoomwapen, en het kenmerk daarvan is dat je het liever niet gebruikt”, aldus een ingewijde. Gentiloni: ,,Het is alsof we onszelf naast kernwapens nu ook met conventionele wapens uitrusten. De drempel om die in te zetten is lager.” Begrotingszondaren lopen straks vooral risico op reputatieschade door harde rapporten en controlemissies.

PvdA-Europarlementariër Paul Tang is blij met de nieuwe aanpak. ,,De Brusselse bezuinigingsobsessie is hiermee afgelopen. Economen zeggen al lang dat bezuinigen in tijden van crisis onverstandig is. Landen krijgen meer ruimte om te investeren in langdurige en duurzame groei. Zo komt de verantwoordelijkheid voor verstandig begrotingsbeleid daar waar zij hoort: bij de lidstaten zelf. Dat staat in schril contrast met de focus van de Nederlandse regering, die graag hamert op sancties vanuit Brussel. Maar die roepen alleen maar weerzin op.” Ook volgens Bas Eickhout (GroenLinks) was het hoog tijd voor nieuwe regels: ,,De oude leidden vooral tot economisch domme en pijnlijke bezuinigingen die Europa schaadden.”

En in Griekenland tot een enorme armoedeval, zelfmoorden en faillissementen. Dombrovskis erkende vanmiddag dat het te strakke bezuinigingsbeleid niet altijd goed heeft uitgepakt: ,,We hadden af te rekenen met een financiële en economische crisis, maar we hebben aan die tijd wel lessen overgehouden: dat er meer coördinatie, meer evenwicht en meer solidariteitsmechanismen nodig zijn. We zaten toen ook nog met een minder gereguleerde banksector, die nu gezonde buffers heeft.” Gentiloni: ,,We kunnen onze regels niet de schuld geven van de enorme crises die we hebben gehad. Maar we pakken het, zoals we bij de coronacrisis al hebben laten zien, nu wel anders aan.”

De plannen van de Commissie, die volgens Gentiloni intern al veel discussie vergden, komen nu op tafel bij de lidstaten. Als die er in grote lijnen mee uit de voeten kunnen, volgen er komend voorjaar concrete wetsvoorstellen.

Bekijk onze nieuwsvideo’s in onderstaande playlist: