Groot klimaatrapport: ‘Als we doen wat we beloven, warmt de aarde eind deze eeuw slechts 2 graden op’

Wederom roept het VN-klimaatpanel IPCC in haar nieuwste publicatie de wereld op tot grote haast met de afbouw van de uitstoot van broeikasgassen. ,,De belangrijkste boodschap is urgentie”, zegt klimaatwetenschapper Van Vuuren van de Universiteit Utrecht. Toch is niet alles kommer en kwel op klimaatgebied.

Zo zijn de meest dramatische toekomstscenario’s minder waarschijnlijk dan tien à vijftien jaar geleden. Klimaatbeleid helpt bovendien de luchtkwaliteit en de gezondheid van mensen verbeteren. Bovendien zijn de technieken beschikbaar om op een uitstootvrije manier energie op te wekken en samenlevingen te verlossen van vervuilende fossiele brandstoffen.

,,Als we nu optreden, kunnen we nog steeds een duurzame en veilige toekomst veiligstellen voor iedereen”, zegt de Koreaanse IPCC-voorzitter Hoesung Lee. De afgelopen week werkten wetenschappers en delegaties van lidstaten aan het zogenaamde Synthesis Report, dat een samenvatting biedt van alle documenten die het IPCC de afgelopen acht jaar heeft uitgebracht.

De kans dat de aardse opwarming onder de 1,5 graden blijft, is bijzonder klein. Daarvoor is de snelheid waarmee klimaatbeleid wordt ingevoerd nog steeds te langzaam. ,,De emissies nemen wereldwijd nog steeds toe”, stelt Van Vuuren, en dan voornamelijk door industrie en energieopwekking. Binnen tien jaar zitten we waarschijnlijk op een wereldgemiddelde temperatuur die 1,5 graad warmer is dan voor de Industriële Revolutie.

Dat is niet zonder risico’s. Volgens het klimaatpanel zijn nu, bij de huidige opwarming van 1,2 graad, reeds de effecten in weersveranderingen te zien. Zo is er een toename in verschillende regio’s te zien van hittegolven, droogte en meer overvloedige neerslag. ‘In elke regio overlijden mensen door extreme hitte’, aldus het rapport. Hoe meer opwarming, hoe groter die weersextremen, waarschuwen de auteurs.

Het zijn vooral de meest kwetsbare mensen in arme landen die de dupe zijn van meer natuurgeweld. Het rapport geeft veel aandacht aan deze klimaatschade in kwetsbare landen. Zo is de mortaliteit door weersextremen in kwetsbare gebieden vijftien keer groter dan in rijke landen. Juist vorig jaar stemde de vorige klimaattop in Egypte in met de vorming van een nieuw fonds tegen klimaatschade.

Toch kunnen een snelle afbouw van fossiele brandstoffen en het inperken van de uitstoot van methaan (dat weglekt bij gaswinning en uit veeteelt) nog flink helpen tegen verdere opwarming. Als daarnaast ook CO2 uit de atmosfeer of industriële processen wordt weggevangen en opgeslagen onder de grond, dan hoeft de overschrijding van meer dan 1,5 graad slechts tijdelijk te duren. ,,We moeten gewoon snel iets doen”, stelt Van Vuuren.

Positief is dat de meest extreme toekomstscenario’s, met voorspellingen van een opwarming van 4 graden of meer aan het einde van deze eeuw, steeds minder waarschijnlijk zijn geworden. Het IPCC noemt ze nu ‘onwaarschijnlijk‘. Van Vuuren benadrukt dat ze echter nog wel relevant zijn, omdat nog steeds niet precies duidelijk is hoe het klimaatsysteem werkt. ,,We kunnen ook pech hebben.”

Het klimaatpanel benadrukt dat de afbouw van het verbruik van olie en gas, en van verbrandingsmotoren, nog een prettige bijkomstigheid heeft: de lucht wordt schoner. Steden, die nu nog kampen met smog door diesel en benzinedampen, worden daarmee leefbaarder en gezonder.

Voor het laatste rapport baseert het klimaatpanel IPCC zich op het bestaande klimaatbeleid. Niet op wat regeringen zeggen te gaan doen, maar nog niet in wetgeving of beleid hebben vastgelegd. Toch hebben zowel Europa als China en India al gesteld dat ze uitstootneutraal willen worden. De Europese Unie in 2050, China in 2060 en India in 2070.

,,Als de wereld doet wat ze belooft, dan zou de opwarming aan het eind van deze eeuw net boven de 2 graden uitkomen”, aldus Van Vuuren. Dat is een 1 graad minder dan de drie graden waar we volgens het IPCC nu op afstevenen. De meest sombere scenario's, gebaseerd op zeer hoog blijvende emissies, gingen zelfs uit van 4 graden opwarming of meer.

Voor Nederland is de zeespiegelstijging misschien nog het meest relevant. En die stijging is wereldwijd sinds 1900 gemiddeld toegenomen. Van 1,3 millimeter per jaar tot ongeveer 3,7 millimeter per jaar nu. ,,Een deel van de zeespiegelstijging is al onafwendbaar”, zegt onderzoeker en mede-auteur Aimee Slangen. Ook na een afbouw van de uitstoot van broeikasgassen zal de zeespiegel nog duizenden jaren verhoogd blijven.

Hoofddirecteur Maarten van Aalst van het KNMI wijst erop dat we met droge zomers, hittegolven en zelfs de overstromingen in Limburg zelf ook de gevolgen van klimaatverandering merken. ,,Het IPCC laat zien dat het nog net niet te laat is om de ergste gevolgen te vermijden, maar dan moet de uitstoot van broeikasgassen sneller naar beneden en moeten we ons beter aanpassen aan de gevolgen.”

Kritiek klinkt er echter ook. Roger Pielke jr is een Amerikaanse expert in weersextremen en hij bekritiseerde het IPCC al eerder dat ze veel aandacht geeft aan onrealistische, sombere toekomstscenario's. Nu zegt hij desgevraagd tegen het AD dat het IPCC ‘steeds meer lobbyist lijkt van klimaat- en milieu-ngo's’. ,,Het persbericht en het rapport maken verschillende claims over toegenomen klimaatschade, maar ik zie geen cijfers of andere bewijzen om die beweringen te ondersteunen.”

Pielke jr ontkent niet dat menselijke CO2-uitstoot klimaatverandering veroorzaakt, noch dat weersextremen in de toekomst vaker kunnen voorkomen. Maar voorlopig ziet hij nog geen toename van het aantal klimaatgerelateerde rampen (zoals orkanen of overstromingen) benadrukt hij. Ook de oprichter van de gerenommeerde database voor natuurrampen EM-DAT uit Leuven stelde vorig jaar (nog) geen opwaartse trend te ontwaren.