Ruim een kilometer onder de grond bij Rossum brak een buis van de NAM

Er zit kennelijk druk op de arbeid zondag 20 maart 1955 als de NAM (Nederlandse Aardolie Maatschappij) aan de Tramweg in Rossum begint met boren naar gas. ’s Nachts heeft het meer dan 8 graden gevroren en er is 2,5 uur oponthoud, omdat leidingen ontdooid moeten worden. Maar geboord wordt er die dag tot 52,1 meter diepte. Er gaan 200 zakken cement de boring in, om de buis te ‘cementeren’.

Dat cementeren is belangrijk. Het houdt de buis, waardoor het gas vanuit het veld Rossum-Weerselo naar boven stroomt, op zijn plaats en geeft extra bescherming en stevigheid. Maar 66 jaar later is die cementering van put 2 van het gasveld het middelpunt van discussie. De boel is namelijk kapot. Terwijl dat eigenlijk niet moet kunnen.

Demissionair minister Van ’t Wout van Economische Zaken had het op 8 februari dit jaar nog gezegd aan de Tweede Kamer: „Het cement is in 2012 door de NAM geïnspecteerd. De isolatie en afsluiting van het injectiereservoir bleken van goede kwaliteit te zijn. Er is geen aanleiding om deze nu opnieuw te inspecteren.”

Door de buis van de NAM stroomt afvalwater dat bij de oliewinning in Schoonebeek ontstaat. Het wordt in Twente in oude gasvelden gepompt. Daarbij gaat nogal eens wat mis. De transportleiding tussen Schoonebeek en Twente bleek een aantal jaren geleden lek en moest geheel vernieuwd worden. Daarna bleken in 2019 een soort metaalvretende bacteriën in en op de installatie aan de Tramweg te zitten die roest veroorzaken.

De boel lag al stil toen in november 2019 een ‘vervorming’ werd ontdekt in een stuk buis, op zo’n 1130 meter diepte. Vlak boven de plek waar het afvalwater een zoutlaag passeert die het gasveld afsluit. Deze zoutlaag voorkomt dat het afvalwater zich naar boven kan verplaatsten richting het grondwater.

De primaire reactie van de NAM in al deze gevallen, maar ook die van de minister, deed denken aan de beroemde woorden die Hendrikus Colijn in 1936 uitsprak over de dreiging vanuit Duitsland: „Er is voorshands nog geen enkele reden om werkelijk ongerust te zijn.” Die was er dus wel. En nu zeker, nu duidelijk is hoe die vervorming is ontstaan.

Die buis waardoor het afvalwater stroomt is een buis in een buis. De vervorming zit in de binnenste buis, is de boodschap van de NAM. „Er is altijd nog de buitenste buis.” En die buitenste buis is ‘gevangen’ in cement. Toch wordt het injecteren van het afvalwater stilgelegd. Al was het maar, omdat er ruim een kilometer binnenbuis vervangen moet worden.

Maar hoe kan die binnenbuis vervormd raken? De NAM durft het niet te zeggen. „Maar een vernauwing duidt in de regel niet op een lek”, zegt het bedrijf. Nee, lek is de buis niet zo geven drukmetingen aan. Die druk wordt gemeten tussen de binnenste en buitenste buis. Als in één van deze twee buizen iets mis is, dan moet het daar te zien zijn. Alleen, de buitenste buis is wel degelijk kapot.

De grond blijkt te bewegen op grote diepte. Beter gezegd: de afsluitende zoutlaag boven het gasveld blijkt te bewegen. Door de hoge druk wordt het zout stroperig en drukt tegen de buitenste buis, steeds harder tot deze ‘krak’ zegt, en tegelijk de binnenste buis een deuk oploopt. Zoutkruip heet dat verschijnsel.

Het roept tal van vragen op, waarop de NAM het antwoord nog niet weet. Of niet wil geven. Hoe kan het bijvoorbeeld dat ondanks een kapotte buitenbuis bij metingen geen drukverschil is geconstateerd? Is deze meetmethode wel betrouwbaar genoeg? Kan er door zoutkruip ook een opening in de zoutlaag ontstaan, waardoor het afvalwater alsnog omhoog beweegt? En waarom zou zoutkruip zich alleen voordoen op de plek waar de breuk geconstateerd is? Er zijn vlakbij de Tramweg nóg drie locaties waar op dit moment wél afvalwater in het gasveld wordt gepompt.

De NAM verwijst naar de talloze dikke onderzoeksrapporten die aantonen dat dáár niets mis is. De suggestie wekkende dat de NAM alles onder controle heeft. Tot ergens tóch een buis breekt. Er gebeurt op een kilometer diepte immers meer dan deskundigen menen te weten.

Volgens het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) heeft het ‘putmonitoringssysteem’ goed gewerkt. Daarbij baseert SodM zich geheel op informatie van de NAM: „Er is er geen sprake van lekkage van het productiewater. De NAM baseert zich hierbij op het feit dat tijdens het injecteren van productiewater geen afwijking is geconstateerd in de druk tussen de binnen- en buitenbuis.” SodM zegt verder dat uit controles van de NAM niet blijkt dat er bij andere putten problemen zijn. „SodM ziet daarom op dit moment geen reden om de injectie stil te leggen.”

Ten aanzien van de zoutkruip en de afsluitende zoutlaag zegt SodM dat niet wordt verwacht dat daardoor ‘lekpaden’ kunnen ontstaan. Studies van onder andere TNO zouden laten zien dat zoutkruip juist een positieve werking heeft op het intact houden van de zoutlaag en daarmee het afdichten van het reservoir. „Elke beginnende opening wordt zo door zout dichtgedrukt.”