Armoede onder ouderen is vooral in Oost-Duitsland een probleem

‘Ik heb mezelf omhoog gewerkt’, zegt Dagmar terwijl ze wijst naar een betonnen flat op een kruispunt bij Alexanderplatz in Berlijn. Daar, in dat treurige gebouw, waar tegenwoordig sportschool FitX huist, werkte de geboren en getogen Berlijnse voor een reisbureau tot het einde van de DDR.

Bijna veertig jaar van haar werkend leven bracht de bijna 81-jarige Dagmar door in het armere oostelijke deel van de stad. ‘Vrouwen moest harder werken dan mannen, terwijl we minder verdienden. Zo oneerlijk.’ Sinds haar jeugd woont ze in Lichtenberg, een Plattenbau-wijk in Oost-Berlijn, waar haar ouders heen verhuisden nadat de oorlog grote delen van de binnenstad in as had gelegd.

Dagmar kan, ondanks de hoge energierekening en flinke prijsstijgingen in de supermarkt, naar eigen zeggen ‘goed’ rondkomen van haar bescheiden pensioen. Dat geldt niet voor iedereen. Ongeveer 18 procent van de ouderen in Duitsland zit zo krap bij kas dat ze financieel in de knel komt. Dat blijkt uit recente cijfers van het Duitse statistiekbureau op aanvraag van nieuwssite RND.

De armoedegrens voor een alleenstaande pensionado ligt op een besteedbaar inkomen van 13.628 euro per jaar, omgerekend 1135 euro per maand. ‘Niemand zou van minder dan 1200 euro netto moeten leven’, reageerde Bondsdaglid Heidi Reichinnek van Die Linke in het Duitse parlement onlangs.

In het bijzonder achtergesteld zijn Oost-Duitsers en vrouwen, de twee groepen die in hoofdstad Berlijn samenkomen. Dagmar: ‘Ik zie in Lichtenberg veel alleenstaande, oudere vrouwen worstelen met armoede.’ Ze heeft het geluk dat ook haar man een pensioen ontvangt. Meer dus dan zijzelf.

In Berlijn gaan veel pensionado’s met een winkelkarretje of boodschappentas de straat op om statieflessen te verzamelen. Pfandsammeln levert extra euro’s op en bespaart stookkosten in de winter. Maar, zo concludeerde socioloog Sebastian Moser in zijn promotieonderzoek in 2014, houden mensen elkaar zo vooral gezelschap.

Veel ouderen zijn echter zo slecht ter been dat ze thuis opgezadeld zitten met een hoge energierekening, zegt emeritus hoogleraar Christoph Butterwegge, tevens schrijver van een boek over toenemende armoede onder ouderen in Duitsland. ‘Armoede gaat vaak gepaard met eenzaamheid en sociale isolatie.’

De flink gestegen energierekening en gierende inflatie duwt gepensioneerden in Duitsland verder de armoede in, vermoedt hij. ‘Vooral de onzichtbare armoede breidt zich uit. Die is niet in de statistieken zichtbaar, maar ook moeilijk vast te leggen.’

Wat ook niet helpt: een op de zeven ouderen in Duitsland voelt zich gediscrimineerd bij de zoektocht naar werk of huisvesting, concludeert bijstandsorganisatie VDK in een studie. ‘Ouderen krijgen minder snel een lening dan jongeren, omdat de bank weinig vertrouwen heeft dat de schulden worden terugbetaald. Aan het eind is er steeds vaker een openbare of sociale uitvaart’.

De emeritus hoogleraar pleit er daarom voor ouderen niet langer te korten op hun pensioen. Ook is Butterwegge voor het invoeren van een minimumloon bij deeltijdbanen en meer sociale zekerheid. Voor tienduizenden Oost-Duitsers die de afgelopen 30 jaar streden voor een extraatje, kwam er onlangs goed nieuws: voor hen stelt de bondsregering een noodfonds van 500 miljoen euro beschikbaar.