De lucht boven de stad is van landsbelang

Het is nu 2008, een jaar verder. Defensie houdt niet van snelle antwoorden. Vertegenwoordigers van het departement hebben met de gemeente aan tafel gezeten. Om te praten over de plannen die volgens Defensie niet kunnen. Een voorlichter laat weten dat de gesprekken in een afrondende fase zijn. 'Gesprekken?' Wethouder Roelof Bleker sprak maanden geleden met Defensie en wacht sindsdien op antwoord.

Het is dat de Alpha-toren op het HTS-terrein aan de Boulevard er al staat, maar bij Defensie zijn ze daar niet blij mee. De Dish-toren komt niet verder dan de tekentafel. De 128 meter hoogbouw zal het radarbeeld van de luchthaven teveel verstoren. De plannen voor de Dish-toren waren al vergevorderd. Het is een onaangenaam gesprek dat Defensie heeft gevoerd met de gemeente. Temeer omdat er nog eens zes hoogbouwplannen in de kast liggen. Optimisten als Jan van der Linde van AriënsZorgpalet, die ook graag de hoogte in wil en gelooft dat het allemaal wel goed komt, moeten hun enthousiasme temperen. Defensie is stellig als het om radar en hoogbouw gaat: als een toren de radar op Twente teveel verstoort, wordt er niet gebouwd.

Enschede heeft de pech dat het in de buurt ligt van het radarstation op de luchthaven Twente. Twente vormt met elf andere radarstations in het land een keten. In Nieuw Millingen op de Veluwe zetelt de (militaire) verkeersleiding. Daar komen alle beelden samen en wordt het plaatje boven Nederland compleet. Om het beeld vrij te houden, is in het Structuurschema Militaire Terreinen een aantal regels vastgelegd. De militairen spreken van radarverstoringsgebieden en van obstakelbeheergebieden.

Dat van de obstakelbeheergebieden is nog te begrijpen: gij zult geen hoge torens in de aanvliegroutes van vliegvelden bouwen. Hoge torens en laagvliegende vliegtuigen gaan niet samen.

Het radarverstoringsgebied is een ander verhaal. Defensie heeft met de passer om elke radarpost een cirkel van 28 kilometer getrokken. Binnen dat gebied moet het zicht voor de ronddraaiende radar vrijblijven. In regels vertaald: gij zult niet boven de 45 meter bouwen. Want hoogbouw verstoort het radarbeeld. Achter een toren vormt zich een blinde vlek.

Nu is het Structuurschema Militaire Terreinen niet van vandaag of gisteren. Vandaar dat er zich in de loop der jaren een fijne laag stof op verzamelde. Met de moderne bouwtechnieken en de stedenbouwkundige ambities van provinciesteden in deze nieuwe eeuw achtte het ministerie van Defensie het noodzakelijk de oude regel nieuw leven in te blazen. Gemeenten hoorden weliswaar op de hoogte te zijn van de regels, maar de praktijk leerde dat het niet zo was.

In oktober 2006 ging een kopie van het structuurschema naar alle provincies en gemeenten. Ter herinnering. In Enschede bleek toezending niet voldoende. De Alpha-toren was er de tekentafel al voorbij en de Dish-toren was het volgende grote project. Tijd om fysiek halt te gaan roepen. Hetgeen geschiedde. "We hebben een heel vervelend gesprek moeten voeren", vertelde de adviseur ruimtelijke ordening van Defensie in Oost-Nederland na afloop.

Nu krijgen gemeenten als ze hoogbouwplannen voorleggen aan Defensie sowieso 'nee' te horen. Allicht dat de schouders omhoog gaan. 'Het zal wel', is vaak een eerste reactie. De tamelijk laconieke reactie van Van der Linde van AriënsZorgpalet is veelzeggend. Het komt wel goed, zo lijkt hij te zeggen.

"Ik dacht het niet." Defensievoorlichter Patricia van Schoonhoven is daar heel duidelijk in: "Het is nee, in principe kan het niet." Defensie laat elk plan voor hoogbouw onderzoeken. Pas als het gebouw het radarbeeld voor minder dan tien procent verstoort, dan valt er met Defensie te praten. Die grens vinden de militairen nog acceptabel. Wat dat betreft kan meteen een kruis door de Dish-toren. Deze zou een verstoring geven van vijftig procent. Dat is einde oefening.

Niet dus. Zegt wethouder Roelof Bleker. Enschede vindt dat de ambities van de stad niet per se het nationale veiligheidsbelang hoeven te bijten. Enschede gooit het dan ook over een andere boeg. Enschede is een geval apart: Enschede is een grensstad. Wie vanaf de luchthaven een lijn trekt over het stadscentrum ziet dat de 'verstoring' betrekking heeft op enkele vierkante kilometers Nederlands grondgebied. De rest is Duitsland en dus niet 'ons' veiligheidsbelang. Hij heeft de mensen van Defensie gevraagd waarom ze zo'n toer bouwen om zo'n klein stukje Nederland. Hoe belangrijk is vrij zicht op Broekheurne en het Witte Veen?

Daarbij zou Defensie de ontbrekende beelden wellicht van de Duitse buren kunnen krijgen. Daar hebben ze ook radar. Daar wil Defensie niet aan. Het wil op eigen radarbeelden kunnen vertrouwen.

En dan nog een niet onbelangrijke vraag. Enschede vroeg de mensen van Defensie wat ze op de radar zagen en wat ze niet zouden zien als er in Enschede hoogbouw wordt gepleegd. Daarop bleven de defensiemensen het antwoord schuldig. "Wat je wel of niet moet zien, blijft geheim", aldus Bleker. Ook de krant krijgt nul op het rekest. Een screendump van het radarbeeld van Enschede krijgen we niet. "Nee, echt niet! Daarbij is zoiets niet interessant voor uw lezers", beslist Defensie voor u.

Een tamelijk voor de hand liggende oplossing zou de verplaatsing van de radar zijn. Bijvoorbeeld naar het dak van de Alpha-toren. Of het nieuwe Dish. Defensie peinst er niet over. Waarom niet? Defensievoorlichter Van Schoonhoven: "Allereerst doe je met een verplaatsing alle radarverstoringsonderzoeken teniet. Plus dat je op een nieuwe locatie te maken krijgt met nieuwe verstoringen. Bovendien is een verplaatsing erg duur, indicatief praat je over zo'n twee miljoen euro." Bijkomend nadeel is dat vliegtuigen er dan onderdoor kunnen vliegen.

Tenslotte zij opgemerkt dat sluiting van de luchthaven ook geen oplossing biedt. Defensie in Den Haag laat weten dat de radarpost gehandhaafd blijft. Het is een zaak van nationaal belang. Vandaar.