Kiezen in stad en land: is de VS ons voorland?

PVV-leider Geert Wilders is er zeker van: dit wordt het jaar van de 'democratische, geweldloze revolutie' waarin mensen 'het juk van de politieke correctheid' van zich af zullen werpen en 'Nederland weer van ons' wordt. Ook de SP denkt na 15 maart 'de macht te kunnen grijpen' en Nederland te veroveren op de traditionele partijen.

Ten dele voelen Wilders en SP- leider Roemer de temperatuur in de Nederlandse samenleving goed aan, blijkt uit het grote onderzoek 'Kiezen in stad en land', dat I&O Research afgelopen maanden uitvoerde in samenwerking met Tubantia en de aangesloten regionale kranten.

Een aanzienlijk deel van de Nederlanders is anti-establishment, anti-migratie en anti- islam

Trump-aanhangers

,,De sentimenten die de populariteit van de PVV verklaren lijken erg op sentimenten onder Trump-aanhangers", stelt onderzoeksleider Peter Kanne vast. ,,Een aanzienlijk deel van de Nederlanders is anti-establishment, anti-migratie en anti- islam. Daarnaast zie je vooral op het platteland en buiten de Randstad dat mensen zich niet gehoord voelen."

Een parallel is er zeker, stelt ook Amerika-deskundige Ruth Oldenziel van de TU Eindhoven. Ook daar zorgden de kiezers buiten de grote steden voor de omwenteling. ,,In de VS hebben vooral laagopgeleide, blanke mannen op Trump gestemd'', stelt zij. ,,Dat zijn niet per se mensen met de laagste inkomens. De echt lage inkomens stemmen op de Democraten. Het gaat vooral om mensen die zich bedreigd voelen, door een globaliserende economie en integratie. Dat zie je hier ook.''

Maar toch lijkt een omwenteling zoals die in de VS ver weg. Weliswaar ligt ook hier, net als daar, politiek cynisme op de loer, in het bijzonder op het platteland. Maar tegelijkertijd is voor een grote meerderheid het glas nog altijd halfvol, of meer. Slechts 14 procent van de Nederlanders in het onderzoek 'Kiezen in Stad en Land' zegt teleurgesteld te zijn. Ruim een derde (35 procent) zegt echter hoopvol te zijn en 'nog eens een vijfde is gematigd optimistisch. Kanne denkt daarom dat de onvrede in ons land wordt overschat.

Sentimenten

Belangrijk is in hoeverre sentimenten zich vertalen in stemgedrag. Kanne: ,,De verschillen tussen stad en platteland zijn hier minder groot dan in Amerika. Het stemgedrag wijkt daardoor ook veel minder af."

Dat blijkt eveneens uit het onderzoek. Partijen als PVV en CDA scoren relatief beter op het platteland, D66 en GroenLinks doen het iets beter in de stad, maar de verschillen zijn niet heel groot. Van een diepe kloof is geen sprake. Slechts één op de vijf Nederlanders zegt die scheidslijn wel te herkennen, 11 procent ergert zich eraan en maar 5 procent maakt zich er zorgen over. Bijna de helft van alle Nederlanders vindt dat landelijke politici niet goed weten wat er buiten de Randstad speelt. Dat leidt volgens Kanne tot chagrijn, maar niet tot een massale proteststem. De meeste Nederlanders voelen zich bovendien niet behoren tot 'het volk' (31 procent) of 'de elite (6 procent). Het overgrote merendeel van de kiezers heeft niets met die tegenstelling, blijkt uit het onderzoek.

Oldenziel wijst nog op een ander, niet minder wezenlijk verschil: ,,De VS hebben echt een lange traditie van isolationisme. Eigenlijk al sinds het ontstaan van de republiek. Het sentiment dat de VS superieur is boven de rest van de wereld en het neerkijken op immigranten, zit er veel dieper in de samenleving dan hier. Terwijl Amerika nota bene een immigratieland is. Nederland is toch altijd een handelsnatie geweest met een open blik naar de rest van de wereld.''

Dus ja, er zijn wel degelijk scheidslijnen die door de samenleving lopen, maar die zijn minder diep dan in Amerika. Waar er een schier onoverbrugbare kloof bestaat tussen de yuppen op Manhattan en de cowboys in Texas, is het verschil tussen de grachtengordelbewoner en de trotse Tukker minder groot.

Het sentiment dat de VS superieur is, zit er veel dieper in de samenleving dan hier

Gedroomde omwenteling

En dan is er nog ons kiesstelsel dat Wilders gedroomde omwenteling moeilijk maakt. Wij kennen een evenredige vertegenwoordiging, maar in het Amerikaanse districtenstelsel heeft het platteland relatief meer in te brengen dan de grote steden. Oldenziel: ,,Een stem van de inwoner van Wyoming, de dunst bevolkte staat daar, weegt zwaarder dan die van een inwoner van New York."

Bovendien kennen wij niet het principe van the winner takes all. Wilders kan wel de grootste worden, maar daarmee heeft hij nog geen meerderheid. De impact is kleiner, omdat hij niet automatisch het premierschap binnenhaalt, laat staan zijn partijprogramma integraal kan uitvoeren. De kans dat Wilders gaat regeren, acht Kanne nihil, nu vrijwel alle andere partijen hebben uitgesloten met hem te regeren.

Ook de grootste worden is nog een hele kluif. De PVV verliest iets terrein in de peilingen, en de kiezers die nog zweven, nemen veelal een gematigde positie in. De vijver van teleurgestelden, waar Wilders in vist, heeft zijn keuze vaak al gemaakt.

Omwenteling

Dat neemt niet weg dat een omwenteling à la Trump zich ook nog later kan manifesteren. Door de versnippering van het politieke landschap dreigt een lange formatie, met als mogelijke uitkomst een niet bijzonder stabiel kabinet dat voortijdig valt. Oldenziel: ,,Ook hier wordt er door politici op gehamerd dat het helemaal de verkeerde kant op gaat met ons land. Voor die boodschap is een voedingsbodem. We moeten de kracht van woorden niet onderschatten.''

,, In Amerika is de werkloosheid de laatste jaren spectaculair gedaald, net als de criminaliteit. Maar Trump zei gewoon dat die cijfers niet klopten en won de verkiezingen. Op sociale media werd zijn boodschap aanhoudelijk herhaald. Kiezers zijn er echt gemanipuleerd met verkeerde cijfers. Net als in Engeland door de voorstanders van Brexit. In Nederland is het weliswaar niet zo erg. Maar bij het referendum over het Oekraïneverdrag zagen we wel dat hier iets soortgelijks gebeurde.''