Spreken is goud, zwijgen is zilver: is dit voordelig of nadelig voor een verdachte?

Het zwijgrecht is het recht van een verdachte te zwijgen op vragen van de rechter en de officier van justitie. Een verdachte wordt nooit onder ede gehoord en is dus niet verplicht om de waarheid te vertellen. Voor een verhoor wordt de verdachte door de rechtbankvoorzitter medegedeeld dat hij niet verplicht is te antwoorden op vragen. Het zwijgrecht vloeit voort uit het beginsel dat niemand verplicht is bewijs tegen zichzelf te leveren of gedwongen wordt mee te werken aan zijn of haar eigen veroordeling. De historische oorsprong ligt in het folteren of martelen van verdachten, in Nederland een paar eeuwen geleden nog gangbare praktijken om een bekentenis af te dwingen.

Vaak beroepen verdachten zich op advies van hun advocaten op het zwijgrecht. „Zij vrezen dat de verdachte eventueel zijn eigen glazen ingooit”, zegt Richard Korver, de advocaat die de nabestaanden van de slachtoffer van de viervoudige moord bijstaat. „Praten kan een zaak erger maken”. 

Ook Jos B., de verdachte van de moord op Nicky Verstappen, beriep zich tot dusver grotendeels op zijn zwijgrecht. Volgens zijn raadsman is het risico van ‘foutieve’ verklaringen door zijn cliënt te groot. B. wordt verdacht van een misdrijf dat hij 21 jaar geleden zou hebben gepleegd. Hij moet in zijn geheugen putten uit een ver verleden, zei zijn advocaat Gerald Roethof. Jos B. heeft in 2001 al een keer een verklaring tegen de politie afgelegd – alles wat hij nu uit zijn geheugen oplepelt, wordt dan vergeleken met wat hij destijds heeft verklaard. De komende weken wordt de moordzaak van Nicky Verstappen hervat. 

Zwijgen is niet zonder gevolgen voor verdachten. Advocaat Korver ziet dat rechters steeds vaker zwaarder straffen als een verdachte geen enkele openheid van zaken geeft. „Ook bij de viervoudige moord schreeuwen het bewijs en de omstandigheden om een reactie van de verdachten. Het zwijgen kan het verschil betekenen tussen wel of geen levenslang.

Daarnaast wordt een verdachte het soms ook aangerekend dat hij door het zwijgen geen berouw of spijt heeft betuigd. Want als een verdachte bekent en erkent dat hij verkeerd heeft gehandeld, is hij op de weg terug. Dan wordt de kans op herhaling ook kleiner en is een van de doelen van de straf – naast vergelding ook resocialisatie – al gehaald. 

Dat verschilt per persoon, zegt Korver. „Sommigen storen zich in hoge mate aan het zwijgen. Zij willen weten wat er is gebeurd en antwoorden op hun vragen. Andere personen verwachten van tevoren dat zulk schorriemorrie niet gaat praten.”

De nabestaanden van de slachtoffers riepen deze week de drie hoofdverdachten op hun ‘barbaarse daad’ te bekennen. “Zwijg niet langer. De tijd om te spreken is nu!” Daarnaast deden zij ook een beroep op de rechtbank het ‘kwetsende zwijgen’ extra te bestraffen.