Wageningen 06/10/2020 Violette Geissen pesticiden iov Tubantie TT-2020-005179 Foto Raphael Drent © Raphael Drent

Hoogleraar Violette Geissen gaat aantonen dat er met pesticiden écht veel mis is: ‘It’s time for change’

WAGENINGEN – Toelatingstesten voor pesticiden zijn achterhaald, zegt prof. dr. Violette Geissen. De systematiek is verouderd en fabrikanten kunnen testen in voor hun gunstige omstandigheden. Veel reële risico’s worden daardoor niet getoetst, voordat pesticiden op de markt komen.

Leo van Raaij 18-10-20, 11:00

Ze is niet de eerste de beste. De Wageningse hoogleraar Geissen is projectleider van Sprint, een door de Europese Commissie gefinancierd onderzoek naar de gevolgen van pesticidengebruik voor de gezondheid van mens, dier en milieu. Het project, dat 1 september startte en vijf jaar loopt, moet inzicht geven in wat pesticiden nu wérkelijk doen met de gezondheid van mensen, dieren, planten en het milieu.

Dus geen proeven in een laboratorium, onder gecreëerde, niet-realistische omstandigheden, maar analyses op basis van ‘in het veld’ gevonden restanten van pesticiden en hun effect op de gezondheid van mens, dier en plant. Er wordt niet gekeken wat één pesticide doet, maar juist hele cocktails, zoals ze in het echt ook voorkomen, door jarenlang gebruik van deze middelen. Niet alleen boeren en omwonenden worden onder de loep genomen, maar ook de producten die bij de consument thuiskomen.

Bij stoffen als nicotine, asbest en recent pfas begon het met twijfels over de effecten ervan op mens en dier. Als u kijkt naar het proces bij gewasbeschermingsmiddelen, zitten we dan nog in de twijfelfase? Of zijn we dan al verder?

„We zijn begonnen op Europese schaal pesticiderestanten in de bodem te meten. We hebben in de bodem tot 13 verschillende restanten per bodemmonster kunnen aantonen. Er zijn in deze studie 80 pesticiden geanalyseerd, maar er zijn er nog veel meer. In Europa zijn bijna 500 verschillende actieve ingrediënten op de markt. We weten dus dat de bodem vól zit met cocktails. Wat het effect op het milieu, dier en mens is, weten we echter niet. Dat gaan we nu in Sprint uitzoeken…”

De meeste gebruikers van gewasbeschermingsmiddelen zeggen: als het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) het middel goedkeurt, dan ga ik er van uit dat het veilig is.

„Het Ctgb volgt de regels van de EFSA Ze zijn een uitvoerend orgaan. Ik ken de modellen die ze gebruiken, de testorganismen, want alles is openbaar. Het systeem is prima. Alleen heeft het systeem niets met de realiteit van doen. De échte processen en risico’s van pesticidecocktails in het veld zijn er niet in meegenomen. Die daadwerkelijke affecten moeten getest worden. De EFSA beraadt zich hier nu ook op. Als je voedsel in de supermarkt haalt, dan lees je dat er E-nummer x of y in zit. Heb je ooit gezien dat erop staat: dit en dit pesticide kan in er in voorkomen? Terwijl 29% van al het geteste voedsel een cocktail van pesticiden bevat. Dat valt af te leiden uit een EFSA-voedselrapport uit 2020. Bestaan er maximale waarden die toegestaan zijn voor cocktails in de bodem of in voedsel? Nee, die bestaan niet. Er is voor elke stof apart een maximale hoeveelheid. Als je er daarvan 20 verschillende in je eten hebt, is het nog altijd goed. En dat eten we. Collega’s hebben 26 pesticiden in een flesje wijn gevonden, in het EFSA-rapport worden 29 verschillende residuen gedetecteerd in een monster van goji-bessen.”

Geven de testen van EFSA een verkeerd beeld?

„De reële effecten zijn complex en kun je niet zien met de huidige testmethoden. Wat er werkelijk gebeurt met bijvoorbeeld glyfosaat: het maakt in principe alle organismen in de bodem dood die een bepaalde eiwitsynthese hebben, niet alleen het onkruid. Daarom heeft glyfosaat bijvoorbeeld ook een toelating als antibioticum. Boeren die al jaren glyfosaat toepassen, zeggen tegen mij: ‘We weten niet waarom, maar we hebben steeds meer last van schimmels.’ Wij kunnen wel raden waarom: glyfosaat doodt ook veel positieve bodemorganismen die planten helpen groeien. Wat overblijft zijn pathogene, ziekmakende organismen. Glyfosaat veroorzaakt dus een disbalans in de bodem. Er komen steeds meer ziekmakende schimmels, waardoor boeren veel meer fungiciden moeten spuiten. Dat effect zit niet in de huidige testmethoden. We hebben recentelijk studies gedaan naar de residuen van pesticiden in Europese bodems. In 83% van deze gronden zaten resten van pesticiden en er zijn meer dan 150 verschillende cocktails aangetroffen. Vooral glyfosaat, AMPA – een eerste afbraakproduct van glyfosaat – en schimmelbestrijders. AMPA is niet gewoon fosfaat, zoals sommigen denken. Het grijpt aanwijsbaar in bij de celdeling, in de mitochondriën.”