Enschedeër schreef al in 2004 over Lucebert en de oorlog
ENSCHEDE - Enschedeër Peter Hofman schreef al in 2004 over Luceberts sympathie voor nazi-Duitsland. ,,Hoe dan ook, hij heeft er aan meegedaan, dat is zo."
Voor de oplettende lezer kan het geen verrassing zijn geweest, hoe diep de impact ook was. Deze week ging er een schok door de kunstenwereld toen bleek dat dichter en beeldend kunstenaar Lucebert in de oorlog nazisympathieën had gehad en zich in brieven antisemitisch had geuit. Lucebert was het pseudoniem van Lubertus Swaanswijk, roepnaam Bertus. (1924-1994).
Zo schreef hij aan een jeugdvriendin: ‘Eerst wanneer alle Germaansche stammen verenigd zijn zal de Jood geen gelegenheid meer hebben bloed tegen gelijk bloed op te zetten.’ Sommige brieven ondertekende hij met ‘Heil Hitler!
Lichtschikkend en zingend
Dit staat in de biografie over Lucebert van Wim Hazeu, het eerste volledige levensverhaal van de man die geldt als een van de beste dichters uit de Nederlandse literatuur, zo niet de allerbeste. Maar een groot deel van deze informatie was al in 2004 bekend. Dat jaar verscheen een biografie over ‘de jonge Lucebert’, getiteld Lichtschikkend en zingend, geschreven door de Enschedese neerlandicus Peter Hofman (1939).
,,Een deel van de brieven uit Duitsland had ik ook, maar ik heb besloten daar toen niet uit te citeren”, vertelt Hofman. De reden om dit niet te doen was dat op dat moment de weduwe van de dichter nog leefde. ,,Ik had goed contact met haar. Ze wist het. Uiteraard heb ik er wel over geschreven. Dat moest. Ik kon natuurlijk niet om deze vervelende episode heen.”
In zijn biografie schetste Hofman al in 2004 hoe Lucebert en zijn twee naaste vrienden na een bezoek aan een propagandabijeenkomst van het Nationaal Socialistisch Studentenfront overtuigd waren geraakt van ‘het gevaar van een bolsjewistische overheersing van Europa’. Hofman schrijft letterlijk: ‘Het is wel voorstelbaar dat de drie bepaald niet politiek geschoolde jongens, die droomden van een nieuwe gemeenschap en cultuur, gevoelig waren voor het beeld van het nieuwe Europa dat ze voorgespiegeld kregen’. Swaanswijk was toen 19.
Paspoort
Met zijn broer kon hij niet opschieten, met zijn vader had hij constant ruzie. ‘Wat kan me gebeuren? Het avontuur – het huis uit’, zei hij later in een interview. In mei 1943 kreeg hij een paspoort. De aanvraag daarvoor staat in Hofmans boek afgedrukt. In Duitsland, waar hij aan het werk ging in een springstoffabriek, is hij snel echt in de ban van het nazisme geraakt, zo schreef Hofman al. Hofman citeerde een brief uit juni 1943. ‘Uit de verschillende geestdriftige brieven die ik zo in de loop van de eerste paar weken dat ik hier ben, geschreven heb, blijkt duidelijk dat ik in zo’n gelukkige toestand geraakt ben dat ik er feitelijk geen juiste weg mee weet, zo heeft alles mij overweldigd’.
De ‘geestdriftige’ brieven zouden die aan een andere vriendin kunnen zijn, waarin anti-Joodse passages staan. ,,De brieven aan Tiny Koppijn die Wim Hazeu nog zo recent geschonken heeft gekregen, met de antisemitische stukken, had ik niet tot mijn beschikking. Ze zijn echt een graad erger.”
Twijfels
Hofman betwijfelt of hij ze in 2004 naar buiten zou hebben gebracht. ,,Dat is aan iedere biograaf ter beoordeling. Ik vraag me ook af Wim Hazeu het nu zou hebben gedaan als de weduwe nog had geleefd.”
De passages in zijn biografie tonen, volgens Hofman, hoe beïnvloedbaar Lucebert op die leeftijd was. ,,Meteen na de oorlog las hij Der SS Staat van Eugen Kogon en vielen hem de schellen van de ogen. Vrienden troffen hem in desolate staat aan.”
Hofman wil niet oordelen. Wel zegt hij: ,,Het gebeurde op een leeftijd dat hij snel beïnvloedbaar was. Een naïeve jongen, een idealistische jongen. Maar hoe dan ook, hij heeft er aan meegedaan, dat is zo.”
Hofman heeft alle documentatie die hij tot zijn beschikking had aan Hazeu overgedragen. ,,We hadden maandelijks contact.”
Wim Hazeu is op zondag 25 februari (14.00 u.) bij boekhandel Broekhuis in Enschede om over de biografie te praten. Hofman: ,,Hij heeft me al uitgenodigd, om een paar intelligente vragen te stellen.”
Gratis onbeperkt toegang tot Showbytes? Dat kan!
Log in of maak een account aan en mis niks meer van de sterren.Lees Meer
-
Neonazi-stel wilde overwegend zwarte stad in VS verwoesten met aanval op elektriciteitsnet
Een vrouw uit de Amerikaanse staat Maryland en de oprichter van een groep neonazi's uit Florida zijn opgepakt omdat ze samen het elektriciteitsnet van Baltimore wilden aanvallen. Ze waren van plan de Amerikaanse stad “volledig te verwoesten". -
Getest: Dit is de beste vrijstaande vaatwasser
Wat is de beste vrijstaande vaatwasser? En welke heeft de beste prijs-kwaliteitverhouding? De Consumentenbond geeft antwoord. -
Skivakantie: hier zijn winterbanden en sneeuwkettingen verplicht
Heel wat Nederlanders gaan binnenkort weer met de auto op skivakantie. Maar hoe zit het met de verplichting tot winterbanden? En hoe bevestig je sneeuwkettingen? Dit zijn de belangrijkste regels. -
PREMIUM
Winter-WK kan invloed gaan hebben op titelrace: ‘Er zijn spelers die al hebben moeten pieken’
De titelrace in de eredivisie is al spannend en nu komt er nog een extra dimensie bij. Vier clubs krijgen vanaf deze week te maken met dubbele programma’s. Gaan trainers prioriteiten stellen met de beker en Europees voetbal erbij? Maakt het uit dat spelers al hebben gepiekt tijdens een winter-WK? ,,Naar dat laatste ben ik vooral nieuwsgierig. Niemand heeft dit eerder meegemaakt’’, zegt Huub Stevens. -
Adrie Poldervaart mist bekerduel De Graafschap wegens ziekenhuisopname
Adrie Poldervaart van De Graafschap is met gezondheidsklachten opgenomen in het ziekenhuis. De 52-jarige coach blijft daar in ieder geval de nacht van maandag op dinsdag om verschillende testen te ondergaan, meldt de club uit de Keuken Kampioen Divisie. Hij ontbreekt dinsdagavond bij de wedstrijd in de achtste finales van de KNVB-beker tegen de amateurs van De Treffers.
-
Google lanceert chatbot ‘Bard’ na enorm succes ChatGPT
Als we analisten mogen geloven is de artificieel intelligente chatbot ChatGPT van start-up OpenAI een enorm succes. Met honderd miljoen gebruikers twee maanden na lancering zou het de snelst groeiende internetapp voor consumenten ooit zijn. Dat zorgt voor zenuwen bij Google en dus maakt de technologiegigant een bocht: binnenkort is een gelijkaardige chatbot bruikbaar voor het brede publiek. -
-
-
Politie ergert zich aan filmende pottenkijkers bij reanimatie op straat in Enschede: ‘Gewoon onbeschoft’
Stel je voor, je geliefde krijgt op straat een hartstilstand en moet worden gereanimeerd. En dan staan er zo’n 150 mensen naar te kijken en te filmen. Hoe zou je het zelf vinden om zo gefilmd te worden? -
column
Om vijf uur ’s ochtends je bed uit, net als Obama: waarom we graag succesvolle mensen nadoen
Thijs Launspach is psycholoog en stressexpert en auteur van het boek Fokking druk. Hij verwondert zich over het moderne werken en geeft elke week tips voor meer geluk en minder stress op je werk. Vandaag: routines van succesvolle mensen