Noordzee wordt steeds warmer: dit zijn de gevolgen voor de visstand

De voorbije 45 jaar steeg de temperatuur van ons zeewater met 1,67 graden Celsius. En dat is allesbehalve goed nieuws: ,,De temperatuur in de Noordzee is de snelst stijgende ter wereld'', zegt Jan Seys van het Vlaams Instituut voor de Zee. ,,Het is er relatief ondiep waardoor er een betere menging is van het water dat opwarmt door de zon. Ook de rivieren brengen extra warmte naar de zee.'' 
Het ligt iets genuanceerder, stelt de Nederlandse onderzoeker Kees Camphuijsen van het NIOZ (Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee) en de Universitiet Utrecht. De opwarming is niet overal even groot. ,,De opwarming fluctueert'', meldt hij. ,,Dat neemt niet weg dat de wetenschappers het erover eens zijn dat de opwarming van de aarde een probleem is.''

De gevolgen voor de vissen en andere organismen die in de Noordzee leven, zijn nu al pijnlijk voelbaar, stelt Seys. ,,Al twee derde van de aanwezige soorten zijn in de voorbije 20 jaar tussen de 50 en 400 kilometer noordwaarts opgeschoven omdat het hier te warm wordt.'' 
Zuidelijke soorten komen zich dus steeds meer hier vestigen. Onder meer ansjovis, sardines en zeebaars wordt hier steeds talrijker. ,,Vroeger kwamen ze hier weleens voor, maar tijdens een strenge winter verdwenen ze weer. Nu dringen die soorten verder door in de Noordzee, blijven ze langer of vestigen ze zich zelfs'', legt marien bioloog Francis Kerckhof uit.

Het gaat wel geleidelijk, stelt Camphuijsen. ,,Veel grotere diersoorten hebben ruime toleranties wat betreft temperatuur, dus 3 graden verschil zal ze wat omgevingstemperatuur weinig uitmaken.'' De verschuivingen zullen vooral merkbaar zijn bij de veel kleinere dieren. ,,Die zijn veel minder tolerant en dat zijn nu uitgerekend de prooidieren van die grotere soorten. Dierlijk plankton bijvoorbeeld, aan de basis van dat hele kaartenhuis van de voedselpiramide, stelt hoge eisen aan ‘zijn water’. Als het water steeds warmer wordt is het soms mogelijk voor dat plankton om naar een geschiktere omgeving te verplaatsen. Hier betekent dat dikwijls een verschuiving naar het noorden, maar dat hoeft niet, omdat de opwarming van plaats tot plaats op aarde verschilt.''

De vissoorten die afhankelijk zijn van dat plankton en dat zijn vooral kleine vissoorten, kunnen vaak mee met die verschuiving. Grotere vissoorten volgen. ,,Walvisachtigen, die geen binding hebben met land of andere omgevingsfactoren volgen ook. Zeevogels (met broedkolonies waar ze hun eieren moeten leggen) zitten vast op hun eilanden en kampen soms met dramatische gevolgen (geen jongenproductie). ,,Maar soms pakken ze de jackpot: een verschuiving van meer voedsel naar hun leefomgeving en dus een uitstekende reproductie.'' 

Onze vis in de Noordzee staat vooral onder druk door een te intensieve visserij, meent Camphuijsen. ,,Dankzij visserijbeperkende maatregelen zijn de bestanden over het algemeen nog net bevisbaar, maar er zijn geen buffers. Effecten van ecosysteemveranderingen zijn daardoor moeilijker voorspelbaar en visbestanden kunnen zomaar instorten. Of de bevisbare bestanden verschuiven naar tot dusverre niet beviste gebieden.''

De tijden veranderen. Camphuijsen: ,,Zo’n 100 jaar geleden konden wij in Nederland nog met zogenoemde dagvisserij vanaf de kust vissen en mooie besommingen maken. Dat is al lang geleden. De vissers moesten verder weg. Inmiddels vissen onze vissers wereldwijd en zelfs de Noordzeekotters moeten de gehele Noordzee bestrijken (inclusief Noorse wateren) om nog mooie vangsten te kunnen halen.''

Wel ziet hij dat er Het Kanaal steeds meer vissoorten aankomen die kenmerkend waren voor warmer water zoals de dorade. ,,En op termijn zal het hier te warm worden door de zo gewaardeerde kabeljauw. Maar dat zijn langzame processen, waarvan de onmiddellijke effecten voor de consument gebufferd zullen worden door de oh zo mobiele visserij.''

Tal van soorten reizen ook mee met hun voedsel en hun prooi, voor wie het te warm wordt. Zo duikt de blauwvintonijn weer op- hij wordt al bevist in Denemarken en Noorwegen- en is ook de bruinvis terug. ,,Voor die vis maakt het bijvoorbeeld niet uit of de zee nu 16 of 22 graden koud of warm is, maar zijn prooien komen in het noorden in de problemen waardoor die naar hier afzakken. En dus volgt de bruinvis'', zegt marien bioloog Jan Haelters.

De warme Noordzee trekt niet alleen nieuwe, zuidelijke, soorten aan. Onvermijdelijk drijft het ook heel wat anderen weg. Naast de kabeljauw zoeken ook rogsoorten en schelvis steeds meer andere oorden op. Kerckhof: ,,Bovendien ligt er op die 'commerciële' vissen ook nog eens visserijdruk. Ze verdwijnen dus enerzijds door de warmte, maar ook door overbevissing.''

Tot slot zijn er ook soorten die verdreven worden door competitie met nieuwe soorten of die niet overleven omdat ze zich door onze warme winters niet kunnen voortplanten. Inheemse zeepokken bijvoorbeeld, hebben de koudeshock nodig die tegenwoordig ontbreekt.

Beter wordt het trouwens niet: wetenschappers verwachten een bijkomende opwarming van de Noordzee van 1,7 tot 3,2 graden Celsius tegen 2100. ,,Bij een grote inspanning om de opwarming af te remmen, valt dat misschien nog te reduceren tot 1,5 à 2 graden'', zegt Seys. ,,Maar het ziet er niet goed uit.''