Oorlogsmonument in Twenterand; een wonderlijke steenklomp

Mooi of lelijk: de kwalificatie is eigenlijk nergens zo zinloos als bij oorlogsmonumenten. Ze zijn ook zelden origineel, de vele duiven, wenende moeders, vallende mannen en wachtende soldaten die na de Tweede Wereldoorlog overal in het land zijn geplaatst. Een gedenkteken van de oorlog is niet bedoeld om te behagen, maar is op de eerste plaats uitdrukking van wat er in de oorlogsjaren is gebeurd.

Donderdag, bij de dodenherdenking op het Manitobaplein in Vriezenveen, stond een monument centraal dat wel heel nadrukkelijk teruggrijpt naar de traditie. Het werd vorig jaar geplaatst, ter vervanging van een ouder monument, van de Twentse beeldhouwster Janny Brugman. Dat beeld, een mannenfiguur in brons, werd gestolen. Voor het ontwerp van het nieuwe monument meldden zich vijftien kunstenaars. Beeldhouwer Jan-Carel Coster uit Nijkerkerveen had uiteindelijk de beste papieren.

Het beeld in Vriezenveen is gemaakt van het materiaal dat al zo'n beetje sinds de klassieke oudheid met oorlogsmonumenten verbonden is: marmer, geïmporteerd uit Italië en door Coster in zijn atelier bewerkt tot de wonderlijke steenklomp zoals die nu in een hoek van het wezenloos grote Manitobaplein op een verhoging is neergezet.

De entourage van het plein is ook niet bepaald de omgeving waar je een oorlogsmonument van dit kaliber verwacht. De mix van parkeerplaatsen, bakstenen gemeentehuis, bomen en woonflats mist de intimiteit die een herinneringsplek ook op andere dagen dan 4 mei een speciale lading geeft. Het monument mag dan wel Exhortare (vermanen) heten, in de praktijk is het een nogal vormeloos monument dat vooral veel vragen oproept.

Dat die vragen er zijn, heeft te maken met de veelheid aan betekenissen waarvan het monument van meet af aan moest getuigen. Beeldhouwer Coster heeft ze er ook keurig allemaal in verstopt. Zo staat de uitgespaarde gestalte in het marmer niet alleen voor het gemis van de slachtoffers uit de oorlog, maar ook voor het verdwenen beeld van Janny Brugman. In de tweede figuur, een zittende vrouw met een dode duif in haar hand, heeft de beeldhouwer zich helemaal uitgeleefd: alle clichés van het traditionele oorlogsmonument worden hier nog eens van stal gehaald, in een vormtaal die anno 2017 toch wel erg sentimenteel en kitscherig aandoet.

Ondertussen is er in Vriezenveen zelf amper kritiek geweest op het nieuwe monument. Bij een beeld dat meerdere dingen tegelijk uit moet drukken, is dat ook niet verbazingwekkend. Wie zoveel verhalen aan een monument verbindt, weet zeker dat er altijd wel iemand is die zich aangesproken voelt.