Leegstand
Telkens als ik naar het centrum fiets is er die ongerustheid: wat zou er nu weer leegstaan? De binnenstad krijgt steeds meer trekken van een slecht onderhouden gebit. Er zijn kiezen getrokken waarvoor niets in de plaats komt. Ja, stadsprairies waar zand opstuift en onkruid probeert te wortelen. Op de een of andere manier is de stad niet in balans. Komt dat door de buitenwijken die weinig samenhang vertonen met de kern? Wie ben ik om daar wat van te zeggen. Ik woon er zelf. Of heeft het misschien te maken met het winkelplein dat is verrezen langs de A1 rond Ikea, het woonwarenhuis waarvan critici beweren dat het het leven weg zuigt uit de stad? Ook daar kan ik moeilijk over mopperen, een mens moet zijn Billy-kastjes tenslotte ergens vandaan halen.

Vinex
Toch kan ik mij voorstellen dat sommige mensen het moeilijk hebben met alle ontwikkelingen die Hengelo de afgelopen decennia doormaakte. Je zult maar op de boerderij van je voorouders wonen en de stad hebben zien oprukken. Je zult maar met erf en al zijn opgeslokt door Vinex-wijken en bedrijventerreinen. Sommige honkvaste mensen zijn zonder te verhuizen in een totaal nieuwe omgeving beland. Wegen werden rechtgetrokken, zandpaden geasfalteerd, bomen gekapt en slootjes gedempt. Op sommige plekken in het buitengebied van Hengelo kan ik mij zelfs met de beste wil van de wereld niet meer voor de geest halen hoe het er uitzag in de jaren zestig, zeventig.

Laboratorium
En wat rond Hengelo gebeurde, voltrok zich ook rond Enschede, Almelo en tal van andere plaatsen. Bouwers en ontwikkelaars legden een ijver aan de dag die groter is dan in andere landen. Hoogleraar landschapsarchitectuur Sanda Lenzholzer verruilde om die reden zelfs haar thuisland Duitsland voor Nederland, waar ze aan de universiteit van Wageningen emplooi vond. „Want jullie land is een laboratorium”, zei zij tegen weekblad Elsevier.

Water
Waarom dat zo is? Misschien omdat we als klein landje moeten woekeren met de ruimte. Of omdat Nederlanders gewend zijn iets van niets te maken, om land op het water te winnen. Niet voor niets luidt het gezegde: ‘God schiep de aarde, maar de Nederlanders schiepen Nederland’.

Vervreemding

Hoe dan ook: snelle veranderingen zorgen ook voor vervreemding. Net zoals begin twintigste eeuw toen de industrialisatie een vlucht nam en steden en platteland een gedaantewisseling ondergingen. ‘Een generatie die nog naar school reed in door paarden getrokken rijtuigen stond plotseling onder de open hemel in een landschap waarin alleen de wolken hetzelfde waren gebleven, en in het midden, in een krachtenveld van destructieve stromen en explosies, de nietige kwetsbare menselijke gestalte’, schreef de Joods-Duitse cultuurfilosoof Walter Benjamin destijds. De ontworteling was zo groot, maakte zo onzeker, dat mensen op drift raakten en houvast zochten bij nieuwe, soms verraderlijke bewegingen zoals het fascisme.

Charme

Maar daar laat de vooruitgang zich een eeuw later niet door intimideren. Begrijpelijk, want mensen zijn even conservatief als nieuwsgierig. Het zijn twee zielen in een borst. Ze klampen zich vast aan wat ze hebben met de modernste middelen die hen ter beschikking staan.Ook Hengelo zal daarom niet stilstaan. Wat ervan terechtkomt mag Joost weten. Soms houd ik mijn hart vast, begrijp ik niet waar deze stad heen wil. Maar misschien is dat juist wel de charme. Moeten we eraan wennen dat alle steden een beetje op Berlijn gaan lijken, de Duitse hoofdstad waarvan historicus Karl Scheffler begin twintigste eeuw zei: ‘Berlijn is gedoemd om eeuwig te worden en nooit te zijn’.

Dit is een bewerkte versie van de rubriek Onder het maaiveld die in De Twentsche Courant Tubantia van zaterdag 29 november verscheen.