Amerikanen en Chinezen racen om meeste goud en supermachtstatus

Even leek het erop dat Amerikaanse media het olympisch succes toch maar anders gingen meten dan de rest van de wereld. Niet het aantal gouden medailles werd plots de norm, maar het totaal aantal gewonnen medailles. Zo kon China - dat tot de laatste dag nog voorstond met gouden plakken - tenminste worden afgetroefd. Op de valreep werd de gouden race beslecht. De winst van de Amerikaanse volleybalvrouwen was de 39ste hoofdprijs, eentje meer dan China.

Is dat nou zo belangrijk, die gouden medailles? Ligt eraan. Dat wij de Duitsers, Fransen en Italianen net zijn voorgebleven is leuk voor op de camping, maar dat ligt anders als je een supermacht bent en de wereld wilt overtuigen van je status. ,,Zo leeft het absoluut in de Verenigde Staten’’, zegt historicus en Amerikadeskundige Willem Post, die al sinds 2003 werkt voor Instituut Clingendael. ,,Winnen is heel belangrijk. Met de Sovjet-Unie was er destijds op alle fronten wedijver. Nu zie je de Amerikaanse media veel minder naar de Russen kijken en meer naar de Chinezen. Het is inherent aan het kantelende wereldbeeld.’’

De Amerikanen hebben de meeste olympische medailles aller tijden en zijn daar terecht heel trots op. China doet eigenlijk pas vanaf 1984 serieus mee. In de Koude Oorlog waren sport en ruimtevaart bij uitstek gebieden waarop Russen en Amerikanen konden stoeien zonder dat het een militair conflict werd. ,,Dat speelt nu ook weer deels mee’’, aldus Frans-Paul van der Putten, China-expert en ook verbonden aan Instituut Clingendael. ,,De grote Amerikaanse trots past goed bij het zelfbeeld van het land. Het zelfbeeld van China is: wij zijn een land dat met grote achterstand op de Westerse landen is begonnen. En die achterstand hebben wij toch maar mooi weten in te halen. Wij kunnen mee in de ruimtevaart, technologisch zijn we een grote mogendheid, maar ook op sportgebied horen we nu bij de top.’’

De rivaliteit tussen de supermachten klonk de afgelopen twee weken ook door op sociale media. Aan Amerikaanse kant kregen de Chinezen nog vaak de schuld van de coronapandemie, die de lol van deze Spelen hadden verpest. Post: ,,Je moet niet onderschatten dat de antipathie tegen China in Amerika heel aanwezig is. Het zijn niet alleen de Trump-Amerikanen die zo denken, maar ook de aanhangers van Biden. Als straks al die Amerikaanse winnaars in het Witte Huis paraderen, wordt een sportfeest ook een politiek feest. Het is een knipoog naar de Chinezen.’’

Andersom ging het er ook stevig aan toe. Zo kreeg de Chinese goudenmedaillewinnares Yang Qian de wind van voren op de Chinese sociale media. Waarom? Ergens op haar Weibo-account (de Chinese tegenhanger van Facebook) was een post gevonden waarop de schietsporter haar nieuwste schoenen van het Amerikaanse sportmodemerk Nike laat zien. Chinezen zijn opgeroepen Nike en andere westerse merken te boycotten vanwege meldingen over Oeigoeren die onder dwang moeten werken in Chinese fabrieken waar westerse merkkleding wordt gemaakt. Een teamgenoot van Yang, Wang Luyao, presteerde slechter dan verwacht en haalde de finale niet. ‘Hebben we je soms voor China naar de Spelen gestuurd om daar zwak te presteren?’ luidde een aanklacht. Weibo blokkeerde uiteindelijk tientallen gebruikers die te ver waren gegaan in hun chauvinisme, aldus Chinese media.

Anders dan in de tijd van de Koude Oorlog waarin Russen en Amerikanen enige epische duels uitvochten - de Russen versloegen de Amerikanen in de basketbalfinale in 1972, de Amerikanen verrasten de Russen bij het ijshockey (1980) en dan waren er de niet-Olympische schaakgevechten tussen Boris Spassky en Bobby Fischer - waren er deze keer geen spetterende confrontaties tussen Amerikanen en Chinezen. Ze excelleren ook in verschillende sporten. De Chinese medailles komen in meerderheid van individuele sporten als schoonspringen (7 keer goud), gewichtheffen (7), tafeltennis (4), schietsport (4) en turnen (3). De Amerikanen zijn ongenaakbaar in zwemmen en atletiek en wonnen met teamsporten als basketbal (mannen en vrouwen), waterpolo en volleybal (vrouwen). Een turnclash bleef uit, doordat superster Simone Biles afhaakte.

In China zijn de verwachtingen flink opgeschroefd sinds de Spelen van 2008, toen China organisator was. Van der Putten: ,,De Chinese autoriteiten hebben daar een enorm spektakel van gemaakt en het hele land gemobiliseerd. Het moest een mijlpaal worden in de Chinese geschiedenis. Sindsdien bestaat het beeld in China dat die Olympische Spelen toch heel belangrijk zijn. China moet de wereld laten zien wat het kan. In 2008 wonnen ze veel medailles, daarna in Londen en Rio de Janeiro was het wat minder. Mede om die reden was het belangrijk in Tokio het meeste goud te winnen en Amerika voor te blijven.’’

Maar de volgende confrontatie komt eraan: de Winterspelen van 2022, die al over zes maanden zijn, in China. Niet vanwege corona, maar vanwege de mensenrechtensituatie in China staan die al onder druk. Van der Putten: ,,De Winterspelen, waar minder landen aan meedoen, hebben niet het gewicht van de Zomerspelen. In 2008 was er ook veel aandacht voor de mensenrechtenproblematiek, maar dat heeft voor China destijds niet de positieve kanten overschaduwd. De Spelen waren een groot succes. Nu krijg je waarschijnlijk nog meer aandacht voor de mensenrechtenproblematiek, terwijl de positieve kanten voor China minder groot zullen zijn. Het wordt lastig het succes van 2008 te evenaren.’’

Amerikanen zullen niet gauw boycotten, verwacht Willem Post. ,,Biden wil wel samenwerken op gebieden als klimaatverandering. Ik schat in dat ze naar de Winterspelen gaan en dan zou het extra mooi zijn als team USA daar heel veel medailles haalt, in het hol van de leeuw.’’

Bekijk hier onze video’s over de Olympische Spelen: