De oorlog die drie generaties nog altijd bezighoudt

Henny vertelt er pas sinds kort écht over, dochter Naomi ziet 'gedenken als onze plicht' en kleindochter Rivkah leest namen voor in Westerbork.

Daar, aan de overkant van de straat, zat vroeger de groenteboer. Als er een razzia dreigde, ging iedereen daarheen omdat je vanuit die winkel over de daken kon vluchten. En, oh ja daar, er vlak naast, woonde de familie van de latere dirigent Jaap van Zweden. En, daar, op nummer 28 woonde de man die zo veel joden heeft verraden. Zijn eigen familie ook, voor voedselbonnen. Hij is doodgeschoten, door het joodse verzet.

Beelden, herinneringen en verhalen dringen om voorrang in het hoofd van Henny Kamlag (79). Het is de derde keer nu, sinds de Tweede Wereldoorlog, dat ze weer hier op het pleintje staat. Voor nummer 24 in de Holendrechtstraat in Amsterdam. Het huis waar ze geboren werd en waarvandaan haar joodse vader Rudolph Halmans, een bonthandelaar, werd weggevoerd. Naar Kamp Westerbork, naar Auschwitz, naar de dood. ,,In de tuin hierachter staan nog steeds de bessenstruiken die mijn vader er heeft geplant'', wijst Henny. Dochter Naomi (51) houdt haar moeders tas even vast, kleindochter Rivkah (26) plukt liefdevol een pluisje uit oma's haar.

Drie generaties zijn hier - op een zonnige, vrije ochtend - samen, voor het geboortehuis van Henny. Om te praten over de oorlog en de rol die die speelt in de familie, dwars door de generaties heen. Henny: ,,Dodenherdenking op 4 mei is heilig. Alle kinderen en kleinkinderen bellen me dan, of komen langs. Het is een gewoonte die zo is gegroeid.'' Rivkah: ,,Oma bellen op 4 mei is vaste prik, ja.'' Henny: ,,Het is dé dag waarop je stilstaat bij het verdriet.''

Lees onder de tijdlijn verder.

De Tweede Wereldoorlog is het grote verhaal in veel levens van de oudste generatie die Nederland nu nog kent. Die generatie heet dan wel de Stille Generatie, nu ze echt op leeftijd zijn, gaan ze vertellen. ,,Je kunt lang iets verdringen, maar als je ouder wordt, gaat dat op een gegeven moment niet meer'', weet Inez Schelfhout, GZ-psycholoog bij Centrum '45, dat gespecialiseerd is in oorlogstrauma's. Bij sommige 70'ers en 80'ers kan dat opeens zo heftig naar boven komen dat ze alsnog in therapie gaan.

Bij Centrum '45 meldt zich ook de tweede generatie: 50'ers en 60'ers die opgroeiden met ouders die de oorlog meemaakten. ,,Mensen die prima functioneerden, maar nu, omdat ze wat meer tijd krijgen, op zoek gaan naar zichzelf. Ze vragen zich af waarom ze hechtingsproblemen hebben of waarom er bij hen thuis vroeger een taboe op emoties was. Wij vertellen ze over intergenerationele trauma's. Dat een oorlogstrauma de reden kan zijn dat hun ouders er vroeger niet echt voor hen waren. Of waarom hun (kleine) leed altijd werd afgezet tegen het grote leed van de oorlog.''

Bij de Kamlags was therapie niet nodig, maar de oorlog speelt nog steeds een grote rol in de familie. Een bezoek aan de Holendrecht-straat is emotioneel. Oma, dochter en kleindochter praten verder in een café. Naomi: ,,Mijn moeder vertelt nu veel meer over de oorlog dan ze vroeger deed. Vroeger durfde ik er niet goed naar te vragen. Ik heb wel eens een droom gehad waarin ik mijn opa, die ik nooit gekend heb, tegenkwam. Maar mijn vader zei: vertel maar niet aan mama.''

Rivkah: ,,Het was vier of vijf jaar geleden. Toen belde ik je op 4 mei en begon je opeens te vertellen. Ik dacht: wat gebeurt hier?'' Henny: ,,Nu ik ouder word, komen de beelden en gedachten van toen sterker naar boven. Soms 's ochtends vroeg als ik wakker word en in bed lig. Maar ik wil die beelden niet altijd zien, dus dan sta ik op en ga ik iets doen. Een puzzel of een spelletje op de iPad. Als ik weet dat ik over de oorlog en mijn vader ga praten, zoals nu, dan bereid ik me voor en dan gaat het prima. Als ik het niet van tevoren weet, ga ik huilen.''

Rivkah: ,,De oorlog is voor mij meer dan een verhaal, het raakt me. De oorlog heeft het karakter van mijn oma gevormd en daarmee dat van mijn moeder en van mij. Toen ze op mijn werk vroegen (Rivkah is presentatrice bij NOS Studio Sport, red.) wie er voor Westerbork vervoerslijsten wilde inspreken op een geluidsband, heb ik geen moment getwijfeld. Op een van die lijsten stond de naam van Rudolph, mijn overgrootvader.''

Henny: ,,Vorig jaar werden die banden tijdens de jaarlijkse herdenking op Westerbork afgespeeld. We liepen daar op het terrein, Rivkah pakte me bij m'n arm en we zijn samen gaan luisteren. Dat was mooi.''

Rivkah: ,,De herinnering aan de oorlog zal anders worden. Als ik kinderen krijg, zullen die niet zo worden opgevoed met de oorlog zoals ik dat werd. Maar 4 en 5 mei blijven.'' Naomi: ,,Het herdenken en vieren op 4 en 5 mei is onze verplichting aan de geschiedenis.''