Onbekommerde seks eindigde door aids

Bij een hotelreceptie in Parijs kijkt Wolfgang Schreiber in een paar hazelnootbruine ogen. ,,Het was gelijk boem,” zal hij ruim dertig jaar later zeggen. De jongen, Abdelnacer, drukt hem een geldbriefje in handen. Hij heeft opgevangen dat Wolfgang de kamer eigenlijk niet kan betalen. Ze brengen de nacht samen door en daarna nog één.

De twee zijn dolverliefd en gaan in 1985 samenwonen in Amsterdam, een tijd waarin de homo-emancipatie hoogtij viert. Alles is spannend. Seks met andere mannen, darkrooms, sekssauna’s, trio’s. Op de achtergrond loert maar één gevaar. Een nieuwe ziekte: aids.

Vier jaar eerder weet nog geen mens wat het is. In Amerika duiken in dat jaar de eerste patiënten op. Jonge homoseksuele mannen die onder de afschrikwekkende rode vlekken zitten, moeilijk ademen, braken, trillen en steeds zwakker worden. De ziekte grijpt ook in Europa om zich heen. Media schrijven over ‘homokanker’. Sommigen zien het als straf van God voor immoreel gedrag.

Artsen in het Amsterdamse AMC weten zich geen raad. Er is geen behandeling, laat staan een genezing. Jaap Goudsmit werkt daar in 1982, als medisch microbioloog in opleiding: ,,We dachten dat de patiënten een afweerstoornis hadden, of te veel partydrugs gebruikten. Misschien waren ze wel auto-immuun tegen sperma? De raarste theorieën kwamen voorbij.”

Maar al vrij snel erna blijkt: niet alleen homo’s krijgen het, ook hemofiliepatiënten (bloedziekte) en spuitende drugsgebruikers. Het gaat dus om een gevaarlijk virus dat zich via het bloed verspreidt. ,,’We’ hadden opeens aids. Er was veel misinformatie, onbekendheid, paniek. Kun je het krijgen als je uit iemands kopje drinkt, of iemands hand schudt? Ik ben opgegroeid in de jaren ’70, de wilde losbandige jaren. Als het over seks ging, maakte je je alleen druk over zwanger worden. Maar onbekommerde seks was er plots niet meer bij,” blikt Louise van Deth, directeur van het Aidsfonds, terug.

Het zal tot 1985 duren voor er een bloedtest komt, die kan aantonen wie de dragers van aids zijn. In de tussentijd zit de bloedbank met een probleem. Er is besmet transfusiebloed in omloop. De discussie laait op. Moeten homo’s worden geweerd als donor? Roel Coutinho, hoofd infectieziekten van de GGD Amsterdam: ,,Dat voorstel stuitte op heel veel weerstand. Het was discriminatie, zeiden homo-organisaties. Bloeddonoren zouden zich hooguit vrijwillig kunnen terugtrekken. Dat is gebeurd.” Het is ook het begin van een gerichte campagne over veilig vrijen.

Goudsmit staat indertijd wel eens met zijn oren te klapperen in de spreekkamer: ,,Je kon je als eenvoudige arts niet voorstellen hoe vaak sommige mannen seks hadden per week, honderden keren. Ze gebruikten anesthetica om de pijn te verdoven. Maar door de wondjes die ontstonden, nam het risico op besmetting toe.”

Ook Wolfgang staat op het gebruik van condooms wanneer er andere bedpartners in het spel zijn, maar zijn vriend Abdelnacer luistert niet. ,,Toen ik onze vrienden vroeg om hierover te praten met hem, was ik de jaloerse partner en werd ik uitgelachen.”

De GGD Amsterdam start samen met het AMC en Sanquin een grote studie onder homoseksuele mannen, waarbij het seksueel gedrag in kaart wordt gebracht en elke drie maanden bloed wordt afgenomen. De verspreiding van het virus, blijkt midden jaren ’80, veel groter dan verwacht: 30 procent van de deelnemende homoseksuele mannen draagt het virus. Ook onder de drugsgebruikers die deelnemen aan eenzelfde studie blijkt eenderde geïnfecteerd.

Viroloog Goudsmit reist verschillende keren naar Parijs waar wetenschappers zich het hoofd breken over de onverslaanbare vijand. Hij neemt het virus zelfs mee naar Nederland om het beter te bestuderen. In 1986 heeft Goudsmit zijn medische doorbraak. Hij ontdekt hoe meer virus er in het bloed zit, hoe sneller je aids krijgt. ,,Dat hangt van genetica af, maar ook van de hoeveelheid virus die je binnenkrijgt. Als je cellen gevoelig waren, groeide het virus als de bliksem. Als je weinig virus had, kon je nog jaren leven.” Goudsmit gaat op zoek naar een geneesmiddel. In 1990 publiceert hij samen met toponderzoeker en chemicus Henk Buck een vinding die aids de wereld uit gaat helpen, maar het wordt – wat hij nu noemt – de grootste blunder in zijn carrière. Er is een fout gemaakt in het onderzoek. Aids blijft vooralsnog slachtoffers maken.

1990 is ook het jaar dat Wolfgang hoort dat hij hiv heeft. Hij is geïnfecteerd door zijn vriend die twee jaar eerder positief werd getest. ,,Er zijn nog steeds mensen die zeggen ‘dat heb je toch echt aan jezelf te danken’. Dat vind ik zó moralistisch. We hielden van elkaar en dan wil je samen zijn. Ik ben ook nooit boos geweest op Abdelnacer.” Zijn grote liefde wordt datzelfde jaar ziek. Het begint met een gezwel in zijn lies, maar al snel wordt hun grootste angst waarheid. Het is aids. Een week voor zijn dood reizen ze samen naar Algerije, het thuisland van Abdelnacer. De jongen ziet geel en kan amper op zijn benen staan. ,,Als doodsoorzaak werd geelzucht opgeschreven. Ik mocht het niet over kanker hebben, laat staan over aids. In Algerije had je geen homo’s én geen aids, zei men daar. Die ontkenning is vandaag de dag nog steeds een probleem,” zegt Wolfgang.

Ook supersterren sterven. De Amerikaanse acteur Rock Hudson is de eerste bekende aidsdode in 1985. Later rouwt de wereld ook om de graffiti-artiest Keith Haring (1990) en Queen-zanger Freddy Mercury (1991).

Wolfgang heeft genoeg aan zijn eigen verdriet. Zijn weerstand brokkelt af. Wanneer hij in 1995 in de spiegel kijkt en roodpaarse vlekken op zijn rechterarm ontdekt, schrikt hij. ,,Ik had in de kroeg een affiche zien hangen van een hele mooie, naakte jongen die onder de huidkanker zat. In zijn gezicht, op zijn buik, overal. Nu ga ik ook dood, dacht ik.” Maar voor Wolfgang komen de hiv-remmers net op tijd. In 1996 komt er een combinatietherapie, dat neerkomt op twintig pillen per dag. De Amsterdammer blijft aan het werk. ,,Ik wilde mijn leven niet laten regeren door de ziekte.”

Zijn nieuwe partner leert hij ironisch genoeg kennen op een internationale aidsconferentie in Amsterdam. Daar ontmoet hij de Amerikaanse aids-activist Reggie Williams. Maar ook hij overlijdt, na zeven jaar samenzijn. Aids heeft Wolfgang opnieuw de liefde afgenomen.