Broekers-Knol doet opvallende bekentenis op laatste dag

Half december dreigde de VVD’er met een zogeheten ‘aanwijzing’ die gemeenten zou verplichten om asielzoekers op te vangen omdat sprake was van een noodsituatie. De vraag naar bedden was op dat moment groot, terwijl Nederland volgens Europese verdragen wel verplichtingen heeft om mensen noodopvang te bieden. 

Broekers-Knol repte in die tijd van een ‘aanwijzing’, waarmee het Rijk gemeenten als het ware zou opdragen opvang te regelen. Het ging daarbij om de gemeenten Gorinchem, Venray en Enschede en de regio Rotterdam-Rijnmond. Maar, zo schreef Broekers-Knol vandaag: het kabinet had helemaal geen juridische grondslag daarvoor. In reactie op vragen van Pieter Omtzigt schrijft ze dat het ‘geen aanwijzing in juridische zin’ betrof en dat de brieven waarin ze het schreef aan gemeenten ‘geen publiekrechtelijk rechtsgevolg’ hadden. Ergo: ‘ik kon hen niet dwingen’.

Ze gebruikte naar eigen zeggen het woord ‘aanwijzing’ vanwege de ‘acute noodsituatie in de opvanglocaties’. Er moest snel plek gevonden worden voor 2000 mensen om te voorkomen dat zij ‘in tenten en gymzalen’ opgevangen zouden moeten worden. De gemeenten hadden uit zichzelf onvoldoende opvang beschikbaar gesteld.

Luister ook onze politieke Podcast:

Het is curieus dat die aanwijzing geen rechtsgronden heeft, want eerder zwaaide ook één van haar voorgangers ermee, toenmalig staatssecretaris Klaas Dijkhoff. In 2015 gebruikte hij hetzelfde dreigement, toen de aanwas uit Syrië enorm was.  

Vragen hierover zal Broekers-Knol niet meer kunnen beantwoorden, ze werd vandaag afgelost als staatssecretaris door VVD’er Eric van der Burg. Die wilde desgevraagd nog niet op de brief van zijn voorganger reageren. ,,Ik heb denk ik dezelfde dingen gelezen als u heeft gelezen, maar ik heb ze wel als burger gelezen en niet als staatssecretaris met alle informatie die daarbij hoort omdat ik pas zes uur in functie ben. Dus ik ga me eens even stevig inlezen.” Hij zegt vooral met de gemeenten in gesprek te willen.

Juristen twijfelden al of de ‘aanwijzing’ van Broekers-Knol zo hard was als ze zelf deed voorkomen. Ondertussen zijn de opvangplekken al wel geregeld. In Gorinchem werd in allerijl een voormalig belastingkantoor (weer) gereed gemaakt voor opvang, in Enschede werd een evenementenhal op de voormalige vliegbasis Twenthe ingericht en Rotterdam toverde enkele schepen om tot opvanglocaties. De burgemeesters van die plaatsen stelden niet blij te zijn met de aanwijzing door de staatssecretaris, maar daardoor niet anders te kunnen dan zich erbij neer te leggen.

Alleen de gemeente Venray weigerde op het verzoek van Broekers-Knol in te gaan, die plaats wilde nog niets doen voordat er nader onderzoek was verricht. De gemeente wist ten tijde van de aanwijzing niet dat het kabinet geen juridische grondslag had om gemeenten op te dragen asielzoekers op te vangen. ,,Wij zijn er eigenlijk steeds van uitgegaan dat de aanwijzing juridisch klopte”, zegt een woordvoerster van de gemeente Venray. ,,Nu dat anders blijkt te zijn gaat het college van burgemeester en wethouders dinsdag hierover vergaderen.”

Ahmed Aboutaleb, voorzitter van de veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond, noemt de bekentenis verbazingwekkend. ,,Ik las al dat juristen de juridische basis van de aanwijzing betwisten. Het blijkt dus waar te zijn. In het telefoongesprek met mij wekte de staatssecretaris de indruk dat ze een aanwijzing geeft in juridische zin en niet in bestuurlijke zin”, aldus Aboutaleb, die de gang van zaken slecht noemt voor de bestuurlijke verhoudingen. ,,Ik heb houvast aan het feit dat we iets goeds aan het doen zijn: het opvangen van mensen in nood. Maar voor de toekomstige verhoudingen tussen Rijk en gemeenten/regio’s is dit zeer schadelijk.”

De gemeenten Enschede, Gorinchem, Venray, Alkmaar en de regio Rotterdam werden in december nog verplicht op korte termijn noodopvanglocaties voor in totaal 2000 asielzoekers in te richten: