Kabinet wil bedrijven desnoods dwingen te sluiten om stikstofdoelen te halen

Gedwongen uitkoop ligt gevoelig. Boerenorganisaties hebben altijd gezegd dat ze nooit zullen instemmen met dwangmaatregelen. Reden waarom het kabinet eerst probeert zo veel mogelijk boeren te verleiden vrijwillig te stoppen. Er komt een eenmalige en tijdelijke regeling die boeren in de buurt van beschermde natuurgebieden de kans geeft om te stoppen. De regeling staat nog niet precies vast, maar boeren zullen in elk geval meer dan de marktwaarde krijgen. Mogelijk wordt het zo'n 120 procent, maar daarvoor moet er toestemming komen van Brussel in verband met staatssteunregels.

Het kabinet benadrukt dat er ‘geen betere regeling komt dan deze'. Als in het najaar van 2023 blijkt dat alle genomen maatregelen nog onvoldoende zoden aan de dijk zetten, zal het kabinet ‘met pijn in het hart’ overgaan tot verplichte uitkoop, schrijft het aan de Tweede Kamer.

In een eerste reactie noemt Bart Kemp, voorman van boerenorganisatie Agractie, de optie van gedwongen uitkoop onacceptabel. ,,Het is onaanvaardbaar dat boeren met het mes op de keel het gesprek moeten aangaan. Want zo voelt het.’’

De grootste boerenorganisatie LTO Nederland is ook kritisch. Voorman Sjaak van der Tak wijst erop dat boeren het steeds zwaarder krijgen: ,,Blijvers krijgen veel aanvullende beperkingen opgelegd. Denk aan een hoger grondwaterpeil en beperkte innovatiemogelijkheden.’’ Gedwongen uitkoop is volgens hem ‘niet de oplossing’. ,,En het is ook helemaal niet slim: onteigening kost jaren en heel veel geld.’’

Het kabinet staat onder druk haast te maken met het terugdringen van de uitstoot van stikstof. Wanneer stikstofverbindingen zoals ammoniak neerslaan in natuurgebieden, is dat een bedreiging voor beschermde planten- en diersoorten. Het kabinet had daarom al afgesproken dat de uitstoot in 2030 gehalveerd moet zijn. Vorige maand zette de rechter nog eens extra druk op de zaak door in de zogeheten Porthos-zaak een streep te zetten door de bestaande stikstofaanpak van het kabinet. Daardoor dreigen veel bouwprojecten stil te vallen.

Bekijk hier de reactie van premier Rutte. Tekst gaat door onder de video.

Behalve boeren moeten ook fabrieken eraan geloven. Agrarische én industriële bedrijven in de buurt van Natura 2000-gebieden moeten op korte termijn de stikstofuitstoot grotendeels of geheel reduceren. Van ongeveer vijftig fabrieken die veel stikstof uitstoten zullen de vergunningen worden aangescherpt, stelt het kabinet. Bedrijven zullen worden gedwongen om snel schoner te gaan produceren.

Provincies zullen de komende maanden samen met waterschappen en gemeenten bepalen welke maatregelen nodig zijn en welke boerenbedrijven en fabrieken er door worden getroffen.

De komende maanden wil het kabinet met onder andere boerenorganisaties een ‘landbouwakkoord’ sluiten. Het kabinet wil daarin meerdere problemen die boeren raken tegelijkertijd aanpakken. Want behalve dat boeren geraakt worden door de stikstofmaatregelen, krijgen ze ook last van de klimaatmaatregelen die eraan komen (de uitstoot van CO2 moet fors omlaag) en worden de milieuregels strenger die nodig zijn om de kwaliteit van ons grond- en oppervlaktewater te verbeteren.

Minister Piet Adema (Landbouw) wil alle problemen in één keer aanpakken, stelt hij, ‘zodat boeren weten waar ze aan toe zijn.’ Om te voorkomen dat boeren massaal omvallen wil Adema dat supermarkten meer gaan betalen voor hun producten. Desnoods zal hij dat wettelijk verplichten. Hoe dat er precies uit zal zien is nog niet duidelijk, maar in een interview met het AD zegt hij dat hij denkt aan een keurmerk: ,,Het gaat mij er niet om biologisch voedsel goedkoper te maken, zodat mensen het kunnen betalen. Maar dat de schappen vol liggen met duurzaam voedsel.’’ Hij spreekt ook de consument en overheid aan: ,,Ik zie een taak voor de keten en voor de overheid om de keuze voor duurzame landbouwproducten makkelijker te maken.’’

Ook kondigt hij in zijn brief aan om vanaf 2032 te komen met een bovennorm voor het aantal koeien per hectare in de melkveehouderij. Bij zogenoemde ‘grondgebonden melkveehouderij’ wordt zoveel mogelijk mest op eigen land geplaatst en zo min mogelijk kunstmest aangevoerd. Als de koeien meer gras eten kan dit bijdragen aan het behoud van de waterkwaliteit.

Het kabinet kondigt ook strengere regels aan voor de bouw van stallen. De afgelopen maanden hebben rechters een streep gezet door bepaalde ‘emissiearme stalsystemen’ omdat die in de praktijk meer stikstof blijken uit te stoten dan op papier. Wie voortaan zo'n stal wil bouwen, krijgt minder makkelijk een vergunning.

Behalve dat het kabinet de stikstofuitstoot wil terugdringen om natuurgebieden te beschermen, wil het met zo ook ruimte scheppen om zogeheten PAS-melders te helpen. PAS-melders zijn boeren die onder de oude wet een vergunning hebben gekregen om bijvoorbeeld uit te breiden, maar die daarna in de problemen kwamen omdat de rechter in 2019 een streep zette door die wet. Het kabinet trekt 250 miljoen euro uit zodat provincies hen maatwerk kunnen bieden. Mocht het juridisch onmogelijk zijn om de al verstrekte vergunningen alsnog overeind te houden, dan zal het kabinet alle door de boeren geleden schade vergoeden.

Bouwend Nederland reageert positief op de nieuwe stikstofmaatregelen van het kabinet. Volgens voorzitter Maxime Verhagen zullen de maatregelen ertoe leiden dat er weer meer huizen gebouwd kunnen worden. Om er voor te zorgen dat er geen stikstof vrijkomt bij de bouw van bijvoorbeeld woonwijken, wil het kabinet dat er meer gebruik wordt gemaakt van bijvoorbeeld elektrische vrachtwagens en hijskranen.

Kijk onze video's over het stikstofprobleem in onderstaande playlist: