Met de dood van Ruud Lubbers verliest Nederland zijn langstzittende premier

Als volslagen onbekende betrad Ruud Lubbers op 11 mei 1973 het Nederlandse politieke toneel. Pas 21 jaar later zou hij er weer af stappen, uitgegroeid tot een internationaal gerespecteerd staatsman, de machtigste en langst zittende Nederlandse minister-president van de twintigste eeuw, gekroond met een aureool van allesweter en alleskunner en begiftigd met vijf eredoctoraten. Dat hij van tijd tot tijd ook z'n nukken had en soms als een zonnekoning regeerde, doet aan zijn indrukwekkende staat van dienst niets af, evenmin als het vlekje op zijn blazoen dat hij in 2004 opliep toen hij als VN-commisaris voor de Vluchtelingen van seksuele intimidatie was beschuldigd.

Rudolphus Franciscus Marie Lubbers, die vandaag op 78-jarige leeftijd overleed, leerde al jong als manager te opereren en knopen door te hakken. Hij werd op 7 mei 1939 geboren in Rotterdam als zesde telg in een gezin van uiteindelijk negen kinderen. Z'n vader was directeur-eigenaar van staalconstructiebedrijf Hollandia in Krimpen a/d IJssel. Ruud doorliep het gymnasium op de chique jezuïetenkostschool Sint Canisius in Nijmegen, studeerde in zijn geboortestad economie, behaalde cum laude z'n bul en trouwde kort daarna met Ria Hoogeweegen, die bij hem in de buurt woonde.

Toen Ruud nog maar 24 jaar was, overleed zijn vader, waarna hij samen met zijn oudere broer Rob de touwtjes bij Hollandia in handen nam. In die tijd werd hij ook actief binnen de Katholieke Volkspartij (KVP) en in de vereniging van jonge katholieke werkgevers. Vervolgens stootte hij door naar het bestuur van de werkgeversorganisatie in de metaalindustrie, de FME. Zijn eerste politieke functie kreeg hij in 1970 als lid van de Rijnmondraad, destijds een soort parlement van de regio Rotterdam. Van daar uit rolde hij, 'gescout' door Van Mierlo, de landelijke politiek in.

Hoewel zijn politieke opvattingen te vinden waren op het snijvlak van de KVP en de toenmalige 'progressieve drie' (PvdA, D66, PPR) had Lubbers er welbewust voor gekozen bij de KVP binnenboord te blijven. Daarbij ging het hem vooral om behoud van nestgeur, want partij-ideologie was niet zo aan hem besteed. Hij was veeleer een pragmaticus, in de stijl van wat de voormalige antirevolutionaire coryfee Jan de Koning graag placht te zeggen: Als het niet kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan. Als één Nederlandse politicus in de twintigste eeuw een meester is geweest in het smeden van compromissen, dan was het Ruud Lubbers wel.

Het artikel gaat onder de video verder.

Met veel flair kweet de jongensachtige Lubbers zich in het kabinet-Den Uyl van zijn taak als minister van Economische Zaken. Kort na zijn aantreden kreeg hij al een enorme kluif op z'n bord: de Arabische olieboycot tegen landen als de VS en Nederland, die Israël hadden gesteund in de Yom Kippoeroorlog van oktober 1973. Zo werd Lubbers, binnengekomen als een grote onbekende, in korte tijd een nationaal bekende verschijning.

Hij kwam nog wel even onder vuur te liggen toen de schijn werd gewekt dat hij naast zijn ministerschap ook nog altijd een flinke vinger in de pap had bij zijn familiebedrijf Hollandia. Ook later in zijn carrière werd hij diverse malen beschuldigd van belangenverstrengeling, maar politieke gevolgen had dat nooit.

Na de lange, spannende kabinetsformatie van 1977, uitmondend in een CDA-VVD-kabinet onder leiding van Dries van Agt, leek de politieke carrière van Lubbers een aflopende zaak. Hij werd Tweede-Kamerlid en vice-voorzitter van de nieuw gevormde CDA-fractie waarin KVP, ARP en CHU waren opgegaan. Bijna een jaar opereerde hij in de schaduw, maar toen fractieleider Wim Aantjes in de herfst van 1978 aftrad na onthullingen over zijn oorlogsverleden werd Ruud Lubbers als vanzelf de voorman van het CDA in het parlement.

Het was voor Lubbers een taaie klus en een goed leerschool in politieke behendigheid. Niet alleen was zijn verhouding met Van Agt stroef, ook had hij te maken een sterk verdeelde fractie, onder meer op het gebied van atoombewapening en in sociaal-economische kwesties. Door zich overal zelf diepgaand mee te bemoeien en alle tegenstellingen met veel omhaal van woorden te camoufleren (z'n taalgebruik werd vaak 'wollig' genoemd) wist Lubbers averij te voorkomen.

Na het slechts negen maanden levende tweede kabinet-Van Agt (CDA, PvdA, D66) en een overgangskabinetje van alleen CDA en D66 stapte Van Agt uit de landspolitiek, daarmee de weg vrijmakend voor de inmiddels 43-jarige Lubbers om in zijn voetsporen te treden. Op 4 november 1982 presenteerde Lubbers als minister-president zijn CDA-VVD-kabinet op de trappen van het paleis Huis ten Bosch.

Hoewel het in economisch opzicht alweer beter ging met het land, zat het tweede kabinet-Lubbers bijna voortdurend in zwaar weer. De regeringsploeg werd geteisterd door een aantal affaires en ruzies, die het uiterste van Lubbers' stuurmanskunst vergden. Twee parlementaire enquêtes (naar misbruik van woningbouwsubsidies en het mislukken van de fabricage van een fraudebestendig paspoort) kostten enkele bewindslieden de kop, er werd grootschalige visfraude ontdekt en er werd geruzied over verdergaande bezuinigingen op gezondheidszorg, onderwijs en sociale zekerheid.

Een bijkomend probleem was dat het CDA in deze jaren twee keer zo groot was als regeringspartner VVD. Dat gaf Lubbers extra veel macht. Soms wekte hij dan ook de indruk de VVD geheel over het hoofd te zien. Dat moest op een keer wel spaak lopen en dat gebeurde dan ook: in mei 1989 forceerde de VVD-fractie in de Tweede Kamer een breuk in de coalitie door het plan tot afschaffing van de belastingaftrek voor woon-werkverkeer onderuit te halen.

Voor Lubbers zelf was de aftocht uit de Nederlandse politiek allesbehalve glorieus. Zijn gedroomde nieuwe baan, voorzitter van de Europese Commissie, ging aan z'n neus voorbij, vooral door toedoen van de Duitse bondskanselier Helmut Kohl, die Lubbers verre van welgezind was. Een volgende bittere pil was het Amerikaanse veto tegen de kandidatuur van Lubbers als secretaris-generaal van de Navo. De man die Nederland twaalf jaar had geleid, moest genoegen nemen met een positie in de luwte als hoogleraar globalisering in Tilburg.

Pas in januari 2001 mocht de vroegere politieke geweldenaar, die in 1995 de eretitel minister van Staat had gekregen, weer een prestigieus podium beklimmen: hij ging aan de slag als Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen (UNHCR) met als standplaats Genève. De bewondering die hij daarbij alom wekte door z'n jaarsalaris van zo'n 300.000 dollar te weigeren (hij was toch al miljonair en wilde niet als zakkenvuller te boek staan, zeker niet in deze functie) werd helaas vier jaar later grotendeels teniet gedaan door de aangifte van een Amerikaanse medewerkster die beweerde dat Lubbers haar bij de heupen zou hebben gevat.

Begin 2005 trad Lubbers vrijwillig terug. Sindsdien was hij nog actief bij een aantal duurzaamheidsclubs. In 2010 was hij nog eenmaal informateur. Hij moest proberen een kabinet te smeden tussen VVD, PvdA, D66 en GroenLinks. Die poging mislukte. Het laatste jaar trad hij steeds minder in de openbaarheid.