Raad van Europa: Nederland moet af van foute politieke cultuur

In het concept-rapport worden naar aanleiding van de toeslagenaffaire harde noten gekraakt over een politieke en ambtelijke cultuur waarin informatie werd achtergehouden en Kamerleden in hun werk gehinderd worden door coalitiedwang.

Vooral de politieke en bestuurlijke cultuur van informatie achterhouden en het frustreren van Kamerleden uit coalitiepartijen moeten het ontgelden. “Het zou als acceptabel en eigenlijk als normaal moeten worden gezien dat Kamerleden van coalitiepartijen het parlement als instituut vertegenwoordigen en dat het deelnemen aan parlementaire controle geen daad van deloyaliteit is”, schrijft de commissie. In de toeslagenaffaire werd in de ministerraad juist gemopperd over het optreden van zowel oppositie- als coalitiekamerleden. Voormalig CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt werd door het kabinet, waaronder bewindslieden van het CDA, tegengewerkt in zijn vragen over het schandaal.

Om tegenwicht te bieden aan de macht van het kabinet en de regering moeten Kamerleden en parlementaire commissies veel meer geld en ondersteuning krijgen, schrijft Trouw. ‘Het recht op informatie voor de Tweede Kamer, vastgelegd in artikel 68 van de Grondwet, zou ‘praktisch en effectief’ versterkt moeten worden. Daarnaast zou ook een minderheid van de Tweede Kamer genoeg moeten zijn om hoorzittingen en parlementair onderzoek in gang te zetten. De informatiehuishouding van de overheid moet worden versterkt, en kritische geluiden binnen de overheid moeten niet weg gemanoeuvreerd worden, maar juist op het hoogste niveau terechtkomen.’

De Raad van Europa is volgens de krant echter ook kritisch op het functioneren van de Tweede Kamer als medewetgever. ‘Bij de totstandkoming van de wet onder het toeslagenstelsel is onvoldoende gelet op basisprincipes van behoorlijk bestuur, zoals redelijkheid en billijkheid. Dat zou standaard onderdeel moeten worden van nieuwe wetgeving, evenals het opnemen van zogeheten hardheidsclausules, zodat uitvoeringsorganisaties van wetten kunnen afwijken als die onredelijk uitpakken voor burgers.’

Opvallend is volgens Trouw dat de Raad van Europa waarschuwt voor het gebruik van algoritmes en kunstmatige intelligentie waar het gaat om besluitvorming door de overheid. Bij de toeslagenaffaire werd gewerkt met een risicoselectiemodel dat door de Autoriteit Persoonsgegevens als discriminerend werd betiteld, en sinds de zomer van 2020 uit de lucht is gehaald.

‘Wat betreft de rechtspraak, stelt de commissie dat het goed zou zijn als die jaarlijks rapporteert aan regering en de Tweede Kamer over mogelijke misstanden die zij signaleert. Vorige week concludeerden bestuursrechters al dat zij ernstig tekortgeschoten waren in de bescherming van burgers in de toeslagenaffaire. Een soortgelijk onderzoek door de Raad van State volgt binnenkort.’