Angstcultuur op het werk: dit psychologische effect zorgt ervoor dat niemand ingrijpt

Snel veegde ik een traan weg omdat mijn collega de keuken inkwam. ,,Oh, schaam je maar niet hoor’’, troostte ze. ,,Je bent de eerste niet. Ze heeft al volwassen mannen aan het huilen gekregen.’’ Als pas-afgestudeerde had ik een tijdelijke baan gevonden. Onmiddellijk werd ik de lieveling van de directeur, totdat haar humeur totaal omsloeg. Zelfs de tomaten die ik haalde voor de lunch waren he-le-maal verkeerd. Mijn collega’s kauwden stilletjes op hun boterhammen terwijl ik de volle laag kreeg.

Zulke praktijken zijn niet uniek. Wie de krant openslaat, komt veel van dit soort verhalen tegen. Instellingen waar al jaren een angstcultuur heerst, directeuren die schreeuwen en met dingen smijten, grensoverschrijdend gedrag, pesten en racisme achter de schermen bij tv-programma’s. De lijst wordt steeds langer.

Wat deze zaken gemeen hebben: niemand deed iets. De redenen daarvoor zijn te uiteenlopend om hier allemaal te noemen. Soms bleek de vertrouwenspersoon de partner van de boeman, of waren mensen bang om een slechte naam te krijgen en nergens meer aan de bak te kunnen.

Maar ik moest ook denken aan het zogeheten omstanderseffect. Er gebeurt iets ergs en omstanders grijpen niet in, terwijl dat wel zou moeten. Hier zijn twee verklaringen voor: mensen voelen zich minder verantwoordelijk voor de situatie als er veel anderen bij zijn. Bovendien is het voor omstanders niet altijd duidelijk wat er nou precies aan de hand is.

Valt je collega en roept hij ‘auw mijn enkel’, dan schiet je heus wel te hulp. Maar hoe erg zijn onderhuidse ‘grapjes’ of een woede-aanval van een leidinggevende nou precies? Als niemand van de aanwezigen reageert, dan kun je het idee krijgen dat het normaal is. Vooral als je nog niet zolang rondloopt op de arbeidsmarkt.

In een klassiek onderzoek blijven proefpersoon in een ruimte zitten die vol rook loopt, omdat anderen – acteurs die bij het onderzoek horen – ook blijven zitten. De proefpersonen verzinnen smoesjes voor zichzelf waarom de rook vast onschadelijk is. Misschien iets met de airco.

We willen niet overdreven reageren als er niks aan de hand blijkt te zijn. Alleen al weten dat onze hersenen zo werken, blijkt dit omstanderseffect tegen te gaan. Probeer je in te leven in de ander en wacht niet met ingrijpen tot anderen iets doen.

Meer weten over psychologie en werk? Lees Chantals boeken Waarom perfectionisten zelden gelukkig zijn, 13 tips tegen perfectionisme (2021) en Ons feilbare denken op het werk (2018).

Bekijk hier al onze video’s over werk en carrière: