‘Geluk en succes zijn een stuk minder maakbaar dan we graag willen geloven’

Is het erg als je af en toe even níét ‘de beste versie van jezelf’ bent? De vraag werd me onlangs gesteld door een journalist. Het was geen toeval: in mijn boek maak ik me boos over de cultus van zelfverbetering die in onze tijd zo populair is.

Je kunt momenteel geen boek meer openen of er wordt beloofd dat je succesvoller kunt worden, effectiever kunt werken en bovendien gelukkiger, socialer, gezonder en slanker kunt zijn. Als je tenminste maar hard genoeg je best doet en flink aan jezelf sleutelt. Gewoon een kwestie van positief denken, betere gewoontes kweken en doelen stellen. Werk aan de winkel dus. Iedereen kan een superheld zijn, het lukt als je maar wil!

Als psycholoog ben ik sceptisch: geluk en succes zijn een stuk minder maakbaar dan we graag willen geloven. Ze hebben niet alleen te maken met je bewuste intenties, maar worden ook bepaald door je genen, omgeving en opvoeding. We overschatten ook nogal eens ons vermogen om onszelf te veranderen - wie heeft er nooit optimistisch een jaarabonnement afgesloten voor een sportschool om vervolgens maar één maand te gaan? Je leven omgooien is geen kwestie van ‘simpelweg de knop omzetten’. Gedragsverandering is hartstikke moeilijk.

Het maakbaarheidsidee is zelfs schadelijk: het zorgt voor schuldgevoel en zelfverwijten. Als succes en geluk je eigen keuze zijn, dan geldt namelijk ook het tegenovergestelde. Ben je ongelukkig of blijft het succes uit, dan is dat je ‘eigen schuld’. Had je maar positiever moeten denken! Beter je best moeten doen! Waarom sta je nog niet te springen van ultiem geluk? Wat is er mis met jou?

Je begrijpt dat de bijdrage me niet in dank werd afgenomen. Direct na verschijnen van het artikel noemde ’s lands bekendste coach me op Twitter ‘mislukt’ en verweet hij me dat ik ‘de loser-visie op succes en geluk’ verspreid.

Toch denk ik dat het in onze tijd van het-lukt-als-je-maar-wil goed is om te benadrukken dat we niet álles zelf in de hand hebben. Al willen we het nog zo graag, soms mislukt het. We maken fouten, doen soms stomme dingen. Dat is niet erg: we hoeven geen superheld te zijn, en al helemaal niet perfect. Je bent de enige versie van jezelf die je ooit zult zijn, en dus per definitie al de beste - ook als je je verslaapt, een niet-productieve dag hebt of een avond op de bank vergrijpt aan Netflix en paprikachips. Als dát de loservisie op succes is, dan maar een loser.

Thijs Launspach is psycholoog en stressexpert. Hij is auteur van onder meer Je bent al genoeg - Mentaal gezond in een gestoorde wereld (2022), Werk kan ook uit (2020) en Fokking druk (2018).