Wetenschappelijke doorbraak in ontwikkeling universeel bloed

In 1667 ging het behoorlijk mis toen de Franse arts Jean Baptiste Denis een 16-jarige patiënt het bloed van een schaap toediende. Van het verschil tussen mensenbloed en dat van dieren had de lijfarts van Lodewijk de Veertiende geen kaas gegeten. Laat staan van bloedgroepen bij mensen. Na een veelvoud aan fatale transfusies werd Denis' methode in 1670 door de rechter verboden, om pas 150 jaar later met meer succes te worden uitgevoerd.

Om bloedtransfusies veilig toe te kunnen passen, moeten de types compatibel zijn. Welk type bloed je hebt, de bloedgroep, wordt bepaald door de structuur van eiwitten en suikers op de rode bloedcellen. Die structuren heten antigenen en kunnen, zodra ze verschillen tussen personen, een afweerreactie oproepen. Bloed kent daardoor acht belangrijke typen: de bloedgroepen A, B, AB en O in zowel min- of plus-variant, de zogenaamde rhesusfactor. A en B zijn verschillende suikers vastgemaakt aan eenzelfde eiwit. AB heeft beide suikers en groep O heeft er geen.

,,Onderzoekers zijn al sinds 1982 op zoek naar enzymen die bloed kunnen aanpassen’’, schrijft chemiedocent Stephen Withers nu. ,,Maar de nieuwe enzymen doen hun werk dertig keer beter.’’ Het dna van miljoenen bacteriën uit diverse bronnen werd bestudeerd om een omgeving te vinden waar bacteriën met de gezochte eiwitten zich konden ophouden. Uiteindelijk vonden de wetenschappers die dicht bij huis, namelijk in het slijmvlies van het menselijke maag-darmstelsel.

Het maag- en darmslijmvlies bevat suikers die qua structuur overeenkomen met die op de eiwitten van de rode bloedcel. Withers: ,,Door te kijken naar bacteriën die van die suikers leven, konden we een enzym isoleren dat door die organismen wordt gebruikt om de suikermoleculen eraf te plukken.’’ De onderzoekers produceerden een grote hoeveelheid van de enzymen en ontdekten dat ze ook op de antigenen in bloed functioneren.

Withers en zijn collega’s hebben inmiddels patent aangevraagd en hopen in de nabije toekomst op grotere schaal te kunnen testen. ,,Met de groeiende wereldbevolking en de frequentie waarmee natuurrampen zich voordoen, is het van groot belang de wereldbloedvoorraad uit te breiden.’’ De wetenschapper spreekt de wens uit dat hun vinding straks niet alleen elk type bloed kan omzetten, maar ook weefsel en organen, ongeacht de bloedgroep van de ontvanger, geschikt kunnen maken.

,,Er zijn naast het bloedgroepsysteem ABO en het rhesus-systeem nog 30 andere bloedgroepsystemen met wel 300 verschillende bloedgroepantigenen'', vervolgt de onderzoekster. ,,Die geven bij een eerste transfusie geen problemen. Patiënten met chronische bloedarmoede, die vaak een transfusie nodig hebben, lopen een groot risico om toch een afweerreactie tegen deze andere antigenen te ontwikkelen.'' Als dat gebeurt, kan het lastig worden om een donor te vinden met de geschikte bloedgroep.

Sanquin volgt daarom een andere strategie en zet in op het ontwikkelen van methoden om de antigenen van donors en patiënten beter te matchen. Ook ontwikkelt men kweekbloed dat zoveel mogelijk antigenen mist en dan ook O-negatief is. ,,Bij patiënten die een verhoogd risico lopen om afweerreacties tegen donorbloed te ontwikkelen, kunnen  we dan antigeen-arm of precies passend bloed toedienen.'' Naar de veiligheid van kweekbloed wordt nog onderzoek gedaan.

Von Lindern ziet verder de controle van barcode's aan het bed van patiënten als een beter systeem om fouten te voorkomen. De kans dat op korte termijn alleen nog O-negatief bij Sanquin in de koeling ligt, is heel klein. ,,In Nederland is geen tekort aan bloed, maar Sanquin verwelkomt graag nieuwe donors. Gelukkig zijn er veel mensen die bloed of plasma komen doneren. We hebben beiden nodig en voor plasmadonatie maakt de bloedgroep niet uit.''