Meer bebouwing in Nederland, vooral door vinexwijken

Regie over de ruimtelijke ontwikkeling is een van de kerntaken van de provincie. De provincie geeft in overleg met gemeenten bijvoorbeeld aan welk deel van de ruimte gebruikt kan worden voor woningbouw of de aanleg van bedrijventerreinen. Ook bepaalt de provincie welke gebieden bestemd zijn voor de natuur of recreatie. Een belangrijk thema dus bij de Provinciale Statenverkiezingen die over een week (20 maart) plaatsvinden.

Provincies verschillen sterk qua oppervlakte en aandeel bebouwde ruimte, zoals woonterrein, bedrijventerrein en wegen. Zo zijn Gelderland en Noord-Brabant ruim drie keer zo groot als Utrecht en Flevoland. Het percentage bebouwing was in Zuid-Holland ruim drie keer zo hoog als in Friesland. In de Randstad wonen en werken de meeste mensen en is dus de grond ‘beter’ bezet dan in de rest van Nederland.

Met name in Zuid-Holland, Utrecht, Noord-Holland en Noord-Brabant hangt de groei samen met de komst van zogeheten vinexwijken, tussen 1995 en 2005. In deze stedelijke uitbreidingsgebieden werden op grote schaal woningen, werklocaties en voorzieningen gerealiseerd. In andere provincies neemt de ruimte voor woon- en werkgebieden ook toe. 

Vinex staat voor Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra, bedacht in 1994. Daarmee worden de grote woonwijken net buiten de stad bedoeld. Ze worden soms saai genoemd, maar zijn ook een grandioos succes, bevestigden deskundigen een aantal jaar geleden in Trouw. Toch vinden ze een dergelijke groeispurt niet voor herhaling vatbaar. Dat zou te veel ten koste gaan van de groene gebieden rond de steden.

Zuid-Holland heeft van alle provincies de meeste inwoners per vierkante kilometer. In 2015 waren dat ruim 1.200 personen. In het algemeen gaat een hoger percentage bebouwde ruimte gepaard met een hogere bevolkingsdichtheid.

Veel nieuwe bebouwing gaat ten koste van landbouw. In Zuid-Holland liep het aandeel landbouwgrond terug met 5,5 procentpunt. De afname van het aandeel was het grootst van alle provincies. In Zuid-Holland verdween 14.600 hectare agrarisch terrein. Tegelijkertijd kwam er bijna 9.000 hectare bebouwde ruimte bij. In Noord-Brabant kreeg het grootste deel boerengrond een nieuwe bestemming: ruim 18.000 hectare. Overigens komt verdwenen landbouwgrond niet altijd ten goede van bebouwde ruimte. Soms wordt deze omgezet in bos of natuurlijk terrein. Vooral in Drenthe is dit in de voorbije decennia op grote schaal gebeurd.

Ondanks de oprukkende bebouwing hebben de provincies overwegend een landelijk karakter. In 2015 was in alle provincies ten minste 58 procent van het oppervlak in gebruik voor landbouw, bos en open natuurlijk terrein. Niettemin verschilt het ruimtegebruik sterk per provincie. Zo was in Gelderland met de Veluwe het aandeel bos en natuur bijna vier keer zo groot als in Groningen. Noord-Holland, Zuid-Holland en Utrecht zijn duidelijk meer gericht op wonen en werken. In Zuid-Holland was het percentage woonterrein en werkterrein respectievelijk ruim drie en ruim vier keer zo groot als in Friesland. Binnenwateren komen vooral voor in Friesland en Noord- en Zuid-Holland.