Totstandkoming van Nationaal Monument MH17 nu te zien in Zwolse expositie: ‘Mijn zwaarste opdracht’

De expositie in zijn atelier aan de Willemskade bestaat uit foto’s van de Zwolse fotograaf Raymond van Olphen, de proefplaat met alle namen van de slachtoffers en een film. Foto’s en film tonen het maakproces van dit beladen monument dat vier jaar geleden werd onthuld. ,,Raymond is mijn vaste fotograaf en overal bij geweest, bij de totstandkoming en alle speciale momenten met onder meer nabestaanden. Er bestaat al een (foto)boek en hij kwam met het idee om er nu iets mee te doen. Het is weer volop in de actualiteit door de rechtszaken en we willen de herinnering levend houden. Elk jaar sta ik er bij stil, middels een banner met de letters MH17 voor mijn atelier, maar verder heb ik nooit iets met de documentatie gedaan. Op deze manier doen we dat uitgebreider, deze foto’s zijn nooit eerder vertoond”, vertelt Westerhuis. 

Westerhuis ontwierp een 16 meter brede wand van cortenstaal met daarvóór een groot oog van roestvrij staal. MH17, geplaatst in Vijfhuizen, is één van de zes Nationale Monumenten. Drie grote monumenten vormden zijn inspiratiebron. ,,Het ceremoniële van het monument op de Dam in Amsterdam, de abstractie van het Holocaust Memorial in Berlijn en de herkenning in het Viëtnam-monument in Washington: dat waren voor mijzelf de voorwaarden waaraan dit beeld moest voldoen”, stelde hij vlak voor de onthulling in 2017 in deze krant. Zijn ontwerp werd gekozen uit vijftig inzendingen en kreeg tijdens een presentatie voor de nabestaanden met afstand de meeste stemmen.

,,Als ik naar de foto’s kijk voel ik het weer”, zegt Van Olphen. Hij maakte vaker beladen fotoreportages, zoals van de jonge en terminale Tijn (nagellakactie 3FM Serious Request), Bibian Mentel (overleden snowboarder) en de Elfstedentocht van ex-kankerpatiënt en zwemmer Maarten van de Weijden voor het goede doel. Zijn werk over het monument voor de MH17 maakte evenwel de meeste indruk op Van Olphen. ,,Onbevattelijk”, zo omschrijft hij de aanslag. Een foto van twee mensen die elkaar troosten in het zicht van het monument, geeft dit treffend weer. 

De expositie bestaat uit een foto of twintig die ze samen hebben uitgezocht. Van de onthulling zelf tot het planten van de eerste boom van een herdenkingsbos voor alle 298 slachtoffers, vaak ook besloten bijeenkomsten. Van Olphen: ,,Ik heb allerlei mapjes, toebehorend aan allerlei dagen en momenten, per mapje hebben we er één uitgepikt.” Westerhuis: ,,Hiermee laten we zien hoe het is gemaakt, wat de visie erachter is. Dat is bij abstracte kunst, wat ik maak, belangrijk.”

Een delegatie van nabestaanden nam dikwijls een kijkje tijdens zijn werkzaamheden. ,,Ik heb er een jaar aan gewerkt, mijn hele agenda leeggehaald, het atelier gesloten, want dat vond ik niet gepast. Zeven man hebben eraan meegewerkt. Toen het klaar was zat ik helemaal vast, heb ik een poos niet kunnen werken. Het was mijn zwaarste opdracht. De grootste naoorlogse aanslag voor ons land, zo’n moment waarvan iedereen nog weet waar hij was. Daarom denk ik dat een breder publiek hier aandacht en interesse voor heeft. Ik heb eens gelezen dat 60 procent van de bevolking direct en indirect bij deze ramp betrokken is geweest. Hoewel ik me nooit in het verhaal heb verdiept, stap ik nooit meer onbezonnen een vliegtuig in. Ik heb met een enkele nabestaande nog steeds contact. Stichting Nationaal Monument MH17, met wie we dit hebben kortgesloten, vond het een mooi idee”

De expositie is slechts twee weken geopend, een bewuste keuze. ,,Anders zit je constant in dat verdriet. Er is ook geen opening, het moet passend zijn, sereen. We hebben geen vaste openingstijden. Als de deur open staat mogen mensen naar binnen.”